زندگینامه محقق حلی
به نام آفریننده عشق
ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید حلی (۶۰۲ – ۶۷۶ قمری)، مشهور به محقق حلی و محقق اول، فقیه، اصولی و شاعر شیعه در قرن هفتم بود.
ویژگی ها
محقق حلی در سال ۶۰۲ قمری در شهر حله به دنیا آمد. ادبیات عرب را که زبان مادری‌اش بود به خوبی فراگرفت و علوم هیئت، ریاضیات، منطق و کلام را به مقدار لازم تحصیل نمود. آنگاه فقه و اصول را نزد پدرش حسن بن یحیی و از محضر فقهای حله مانند محمد بن جعفر بن نما و سید فخار موسوی، شاگردان فقیه نامی ابن ادریس حلی تکمیل نمود. محقق حلی از گروه فقیهان شاعر است. اشعار او حاوی نکات اخلاقی، عرفانی، حکمت‌آمیز و به صورت مشاعره، مکاتبه و خطاب به پدر و دوستانش سروده است.
آیت الله موسی زنجانی فرمودند: فرزند مرحوم آقای حاج شیخ محمدتقی آملی به نام حاج آقا ضیاء اظهار داشت: به حلّه، سر قبر محقق حلی رفتیم و شب را در آنجا سکونت نمودیم؛ ولی کثرت کک یا ساس موجب ناراحتی ما شدند. من به سر قبر محقق رفتم و گفتم: ما را به مهمانی پذیرفتید، ولی کک‌ها یا ساس‌‌ها چنین و چنان می‌‌کنند. آنگاه دیدم مزاحمین رفتند.
از نظر فرهیختگان
علامه نوری می‌گوید: کشف کننده حقایق شریعت با ظریف ترین نکته‌هایی که تا کنون هیچ انس و جنی با آن‌ها انس و آشنایی نداشته است. او رئیس علما و فقیه حکما، آفتاب درخشان فضلا و ماه چهارده شبه (بدر) عرفا است. او وارث علوم پیشوایان معصوم (ع) و حجت‌های حق بر جهانیان می‌باشد و برافرازنده پرچم تحقیق بر جهانیان است. وقتی محقق گفته شد، هدف تنها اوست.
علامه حلی می‌گوید: امام علامه، یگانه عصر خویش و از همه دانشمندان تواناتر و آماده‌تر بود. وی برترین دانشمند زمان خود در فقه بود.
شیخ حسن صاحب معالم می‌گوید: اگر او را مقيد به زمان خودش نکنند بهتر است زیرا من در میام فقهای شیعه مانند او را ندیده‌ام.
سید حسن صدر می‌گوید: انگشت قلم، عاجز از بازشماری اوصاف اوست. او کتاب شرایع الاسلام دارد که به مثابه قرآنِ فقه است. کتب معروف النافع، المعتبر و المعارج در اصول فقه دارد و در علم کلام، رسالات و تالیفاتی دارد که در فهرست کتاب‌های مفصل آمده است و از مجلس عالی درس او بیش از ۴۰۰ مجتهدِ آگاه که شرح حال آنان در علم رجال آمده است، فارغ التحصیل گردیده‌اند و چنین موفقیتی تا کنون نصیب احدی نگردیده است.
ابن داود حلی می‌گوید: محقق یکتای عصر خویش و گویاترین اهل زمان و منطقی‌ترین آنان بود. فردی که حضور ذهنی سریع داشت.
شهید مطهری می‌گويد: در فقه، کسی را بر او مقدم نمی‌شمارند. در اصطلاح فقها، هرگاه «محقق» به طور مطلق گفته شود، مقصود همین شخص بزرگوار است.
اساتید
- شمس الدین حسن بن یحیی حلی
- محمد بن جعفر ابن نما
- ابوالمکارم ابن زهره
- ابوحامد نجم الاسلام محمد حلبی
- فخار بن معد موسوی
شاگردان
- علامه حلی
- ابن داود حلی
- ابن ربیب آدمی
- فخرالمحققین
- علی بن یوسف حلی
- سید عبدالکریم بن احمد بن طاووس
آثار
- شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام
- مختصر النافع یا «النافع فی مختصر الشرایع»
- معارج الاصول
- نهج الوصول الی معرفة علم الاصول
- الکهنة
- المسلک
- تلخیص الفهرست
- نکت النهایه
عروج ملکوتی
محقق حلی در تاریخ پنج شنبه ۱۳ ربیع‌الاول ۶۷۶ قمری در سن ۷۴ سالگی درگذشت و در حله دفن شد.
