زندگینامه بلال بن رباح

به نام آفریننده عشق

بِلال بن رَباح معروف به بلال حبشی (درگذشت ۱۷ تا ۲۱ق) صحابی و موذن پیامبر اکرم(ص) بود.

ویژگی ها

بلال از نخستین کسانی بود که اسلام را پذیرفت و در این راه شکنجه‌های فراوانی از کفار مکه، به ویژه اُمَیه بن خَلَف که مالک او بود دید، ولی از دین خود دست برنداشت. حضرت علی (ع) نیز بلال را از سابقان در اسلام دانسته و اخلاص و تهذیب نفس او را ستوده است. امام سجاد (ع) نیز در مدح بلال و نقل احتجاج او با مخالفان درباره فضائل امام علی (ع) مطالبی بیان داشته است. امام صادق (ع) بلال را «عبد صالح» و دوست‌دار اهل بیت (ع) نامیده است.

وی خزانه دار بیت المال در زمان پیامبر(ص) بود و در تمامی جنگ ها شرکت کرد. بلال چند سال پس از رحلت پیامبر (ص) نیز زنده بود؛ اما در این مدت، جز در چند مورد اذان نگفت.

خاندان بلال اصالتاً از نوبه، منطقه‌ای در شمال سودان و جنوب مصر هستند. پدر بِلال از اسیران حبشه بود و خود او نیز در طایفه بنی جُمَح یا سَراه (که ساکن مکه بودند) در خانواده‌ای از بردگان زاده شد. برخی سال ولادت او را سه سال پس از عام الفیل دانسته‌اند.

بِلال را با قامتی بلند و لاغر، رنگ پوستی سیاه بسیار سیاه‌ پوست، پشتی خمیده، مویی بلند و خاکستری، و صورتی ظریف توصیف کرده‌اند.

بلال پس از ماه‌ها تحمل رنج و مشقت، خریداری و آزاد شد. گروهی بِلال را آزادشده ابوبکر می‌دانند، ولی این امر از جهت تاریخی غیرقابل قبول دانسته شده است. ابوجعفر اسکافی، استاد ابن ابی الحدید، از واقدی، ابن اسحاق و دیگران نقل کرده است که بلال را پیامبر (ص) آزاد کرد. شیخ طوسی و ابن شهر آشوب نیز بلال را آزادشده پیامبر (ص) معرفی کرده‌اند؛ و نقل این جمله از پیامبر (ص) که «اگر ثروتی داشتم، بلال را می‌خریدم و آزادش می‌ساختم» با واقعیت تاریخی سازگار نیست؛ برای اینکه خدیجه تمامی ثروت خود را در اختیار پیامبر (ص) نهاده بود تا در راه خدا به کار برد؛ و به‌علاوه توان اقتصادی ابوبکر چنان نبود که بتواند بردگان زیر شکنجه، از جمله بِلال، را خریداری و آزاد کند.

او یکی از راویان احادیث پیامبر (ص) بود و جماعتی از صحابه و تابعان از او حدیث نقل کرده‌اند. همچنین احادیث فراوانی از پیامبر (ص) در جلالت قدر او وارد شده است؛ از جمله اینکه بِلال از سابقان و پیشی‌گیرندگان در اسلام بود؛ او سید مؤذّنان است؛ بهشت مشتاق سه تن است: علی، عمّار و بِلال؛ سه تن از سیاهان، سادات بهشت‌اند: لقمان حکیم، نجاشی و بلال و نیز دعای پیامبر (ص) در حق او به جهت یاری دادن به حضرت فاطمه (س) در کار منزل.

بلال نخستین مؤذن اسلام بود. نقل شده است که «شین» را «سین» می‌گفت و در روایت آمده است که سین بلال نزد حق تعالی شین است. در روز فتح مکه نیز بلال به دستور پیامبر (ص) بر فراز کعبه شد و اذان گفت که بسیار باشکوه بود و کفار مکه از این واقعه بسیار ناراحت شدند.

بلال پس از رحلت پیامبر(ص)، جز در چند مورد، برای احدی اذان نگفت. یکی از این موارد، به درخواست حضرت فاطمه (س) بود، ولی چون آن حضرت به یاد رنج‌های پس از فوت پدر افتاد و از شدت ناراحتی تاب نیاورد، بلال به ناچار اذان را ناتمام رها کرد.

دیگر بار، زمانی بود که برای زیارت قبر پیامبر اکرم (ص) به مدینه آمد و حسنین (ع) از او درخواست کردند که اذان بگوید و او نیز پذیرفت؛ این حادثه مدینه را تحت تأثیر قرار داد.

برخی منابع نقل کرده‌اند که بلال پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) حاضر نشد که با خلیفه اول بیعت کند و به همین دلیل به دستور عمر بن خطاب مدینه را ترک کرد و به شام رفت.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به بلال می فرمود: هر وقت وارد بهشت شدم، صدای کفش تو را پیشاپیش شنیدم که در بهشت راه می روی. همچنین در مورد بلال می فرمود: در شب معراج، در ساق عرش خدا بودم که صدای نعلین بلال به گوشم رسید که در دل شب از خانه به سوی مسجد می رفت.

عروج ملکوتی

بیشتر منابع تاریخ درگذشت او را سال ۲۰ قمری در دمشق ذکر کرده‌اند ولی سال‌های ۱۷، ۱۸ و ۲۱ نیز ذکر شده است و در پاره‌ای منابع تصریح شده است که به بیماری طاعون از دنیا رفته است. بنا بر مشهور در باب الصغیر دمشق مدفون است. برخی نیز مدفن او را در باب کیسان داریا و باب الاربعین حَلَب دانسته‌اند ولی مزّی احتمال می‌دهد کسی که در شهر حَلَب مدفون است خالد، برادر بِلال باشد. سن او را به هنگام وفات بیش از ۶۰ ذکر کرده‌اند که در پاره‌ای منابع ۶۳، ۶۴ و ۷۰ نیز ذکر شده است.