نوشته‌ها

زندگینامه ذوالنون مصری

 

به نام آفریننده عشق

 

ابوالفیض (ابوالفیاض) ثوبان بن ابراهیم ذوالنون مصری صوفی رخمیمی (حدود ۱۵۵-۲۴۶ هـ)، فردی زاهد، حکیمی فصیح و شیخ دیار مصر بوده است.

 

ویژگی ها

ابوالفیض (ابوالفیاض) ثوبان بن ابراهیم ذوالنون مصری صوفی رخمیمی (اخمیمی) نوبی؛ درباره نام و نسب و کنیه او اختلاف وجود دارد. نامش را فیض بن احمد، فیض بن ابراهیم و ذوالنون بن ابراهیم ذکر کرده‌اند. وی در اواخر حکومت منصور متولد شد. او اصالتا از اهالی نوبه، قریه‌ای واقع در مصر که اخمیم به آن گفته می‌شد، بود و در مصر سکونت داشت.

خطیب بغدادی او را فردی زاهد، حکیمی فصیح و شیخ دیار مصر معرفی کرده است. وی اولین کسی بود که در مصر درباره احوال و مقامات اولیای خدا و منزلت صوفیه سخن گفت، لذا علمای مصر او را مجبور کردند آنجا را ترک کند و به او تهمت زندیق زدند. متوکل متوجه او شد و از او دعوت کرد تا به سامرا بیاید و او در سامرا پس از گفت‌و‌گویی که با متوکل داشت، مورد علاقه متوکل قرار گرفت.

وی مدتی را در سامرا ماند و سپس راهی بغداد شد و در آنجا سکونت گزید و پس از مدتی طولانی که در بغداد بود، به مصر مراجعت کرد. ابوالفیض در سفری سیاحتی نیز به شام رفت و از برخی مناطق آنجا از جمله دمشق دیدن نمود و با ابن‌سید حمدویه دیدار نمود. ابوالفیض نزد مالک، لیث بن سعد، ابن‌لهیعه، فضیل بن عیاض و سفیان بن عیینه حدیث فرا گرفت. کسانی مانند احمد بن صبیح، حسن بن مصعب و ربیعة بن محمد طائی از او روایت نقل کرده‌اند.
خواجه عبدالله انصاری می گوید: ذوالنون از آن است که وی را بنیارامید به کرامات و بنستانید به مقامات و مقام و حال و وقت در دست وی سخره بود و درمانده. وی امام وقت و یگانه روزگار و سر این طایفه است. عطار نیز گوید: وی در اسرار توحید نظری دقیق داشت و روشی کامل.
نقل است: روزی ذوالنون در کشتی بود و بازرگانی را گوهری در کشتی گم شد. یک به یک را از اهل کشتی میگرفتند و می جستند اتفاق کردند که باتوست، پس مرا رنجانیدن گرفتند و استخفاف بسیار کردند و من خاموش بودم چون کار از حد بگذشت گفتم آفریدگارا تو میدانی. هزاران ماهی از دریا سر بر آوردند، هر یکی گوهری در دهان؛ ذوالنون یکی را بگرفت و به آن بازرگان داد. اهل کشتی چون آن بدیدند در دست و پای او افتادند و از او عذر خواستند.
یوسف بن حسین که طریق او ملامتی و بسیار بزرگ بوده حکایت می کند: چون خدمت ذوالنون در مصر رسیدم و وی را دیدم مو بر بدنم سیخ شد و او گفت: از کجا آمدی؟ گفتم: از ری. گفت: زمین بر تو تنگ شده بود که به مصر آمدی؟ گفتم: برای دیدار تو آمده ام. گفت: دروغ می گویی.
روزی ذوالنون با اصحاب در کشتی نشسته بود در رود نیل به تفرج، چنانکه عادت اهل مصر بود. کشتی دیگر می آمد و گروهی از اهل طرب در آنجا فساد همی کردند. شاگردان را آن بزرگ نمود، گفتند ایها الشیخ دعا کن تا آن جمله را غرق کند تا شومی ایشان از خلق منقطع شود. ذوالنون بر پای خاست و دستها برداشت و گفت بار خدایا چنانکه این گروه را اندر این جهان عیش خوش داده ای اندر آن جهان نیز عیش خوششان ده. مریدان متعجب شدند از گفتار وی. چون کشتی بیشتر آمد و چشمشان برذوالنون افتاد فرا گریستن آمدند و رودها بشکستند و توبه کردند و به خدای بازگشتند.
در طبقات الصوفیه آمده است که ابراهیم قصار می گوید: خبر آوردند که ذوالنون مصری می‌آرند، به مطبق می‌برند به زندان خلیفه که قرآن را مخلوق بگوید، در آن وقت فتنهٔ مخلوق گفتند که احمد حنبل در زندان بود و من آوازهٔ ذوالنون شنوده بودم و خلق به نظاره شده بودند و آنگاه من کودک بودم، به نظاره شدم بر پل منیج، چون وی را بدیدم، در چشم من حقیر آمد که ذوالنون به چشم ظاهر حقیر بود. با خود گفتم این که این آوای و نام ذوالنون همه اینست؟ در وقت ذوالنون روی باز به من کرد از میان همه خلق و گفت: ای پسر! که اعراض الله بر می‌رسد زبان او به طعن ورد اولیاءالله دراز شود. من بیفتادم بیهوش، آب به روی من زدند تا به هوش آمدم.
هنگام جان دادن به ذوالنون گفتند ما را وصیتی کن. گفت: ما را مشغول ندارید که در تعجب مانده اند از احسان او. وقتی وفات کرد هفتاد نفر پیغمبر را در خواب دیدند که فرمود: دوست خدا ذوالنون خواهد آمد و ما به استقبال او آمدیم. همچنین گویند هنگامی که جنازه او را می بردند گروهی از مرغان بر سر جنازه وی پر درهم بافتند چنانکه همه خلق را از سایه خود پوشیدند.
در روز دیگری بر قبر او نوشته ای یافتند که با خط انسان شبیه نبود و نوشته بود: ذوالنون حبیب الله من الشوق قتیل الله. وقتی این نوشته را پاک کردند روز دیگر دوباره پدید آمده بود. همچنین عطار می گوید چون وفات کرد بر پیشانی او با خط سبز نوشته شده بود: هذا حبیب الله مات فی حب الله و هذا قتیل الله مات بسیف الله.

آثار

  • الثقة فی الصنعة
  • الرکن الاکبر

 

عروج ملکوتی

سرانجام ابوالفیض در سال ۲۴۶ هـ در محلی به نام جیزه، واقع در مصر از دنیا رفت. او را در مقابر اهل معافر دفن کردند.