زندگینامه سید امین الدین بلیانی
به نام آفرینند عشق
امینالدین محمد بن علی بن مسعود بلیانی، عالم و عارف کازرونی قرن هفتم و هشتم و از مشاهیر خاندان بلیانی و معاصر با آل اینجو است.
ویژگی ها
سال ۶۶۸ در روستای بلیان، از توابع کازرون فارس به دنیا آمد. مادرش، دختر زاهد عِزّالله کازرونی از معاریف کازرون و مرید امامالدین مسعود بود. امینالدین از کودکی زیرنظر پدرش، زینالدین علی (متوفی ۶۹۳) و عمویش اوحدالدین عبدالله، به اهل خانقاه پیوست. امینالدین پس از وفات پدرش جانشین او شد. وفات امینالدین در یازدهم ذیقعده ۷۴۵ اتفاق افتاد و در خانقاه خود موسوم به خانقاه علیای کازرون به خاک سپرده شد. این بنا هم اکنون نیز زیارتگاه است.
این مقبره در زلزلهای که در ۲۳۹ق در کازرون رخ داد و عمارتهای بسیاری را خراب کرد، ویران شد. پس از او برادرش، امامالدین محمد، جانشین وی شد. در منابعی که به شرح احوال شیخ پرداختهاند، از همسر و فرزندان او سخنی به میان نیامده، لیکن محمود بن عثمان در کتاب مفتاح الهدایه از شخصی به نام محبالدین با عنوان «شیخ زاده» یاد کرده که به احتمال قوی فرزند وی بوده است.
در خردسالی نزد شیخ الاسلام نورالدین قرآن آموخت و در همان اوان، پدرش او را نزد مرید خود، ابوسعید که مردی دائمالذکر بود، برد و به ذکر گفتن ترغیبش کرد. امینالدین مقدمات علوم را نزد پدر، فقه را نزد فقیه عثمان کهفی، و حدیث را نزد رشیدالدین احمد کازرونی فرا گرفت. از گزارش محمود بن عثمان برمیآید که وی برای طلب دانش، به نقاط دیگری نیز سفر کرده است.
امینالدین ۴ ساله بود که نزد عمویش اوحدالدین بلیانی ه م تلقین ذکر یافت و به سیر و سلوک عرفانی مشغول شد و پس از چندی از اوحدالدین خرقه خلافت گرفت و به ارشاد و دستگیری مریدان پرداخت. در چهارده سالگی از اوحدالدین عبدالله (ح ۶۱۳ـ۶۸۳ یا ۶۸۶) خرقه گرفت و شجره خرقهاش از طریق اوحدالدین با چند واسطه به ابونجیب سهروردی (متوفی ۵۶۳) میرسد. و ظاهرا علاوه بر عمویش، از بزرگان دیگری نیز بهره برده است.
عرفان امینالدین شبیه به زهد عرفای قرون اول اسلامی بود. مبانی عرفان او را میتوان زهد، مخالفت با نفس در خوردن و پوشیدن و خوابیدن، کثرت نماز، ذکر و خلوتنشینی دانست. البته او به مسائل اجتماعی نیز توجه ویژهای داشته است. بابا رکن الدین شیرازی از وی به بزرگی یاد کرده است. وی از شطح و طاماتگویی بیزار بود و گاه میکوشید که برخی از شطحهای مشایخ را به گونهای شرح و توجیه کند.
او همچنین به مریدان کمتر اجازه سماع میداد. امینالدین ساعاتی از وقت خود را به دیدار حاجتمندان و توجه به مشکلات مردم اختصاص میداد و حتّی برای حل مشکل آنان گاه نزد حکّام میرفت. از جمله، مراجعه یهودیانی که از او مدد میجستند نشانه مقبولیّت و اعتماد اهل ادیان به اوست. وی مورد توجه حکام فارس نیز بود. در مفتاحالهدایه، به مکاتبات امینالدین با حکام شیراز و نیز رابطه مریدانه شرفالدین محمودشاه (متوفی ۷۳۶) و فرزند او، جلالالدین مسعودشاه اینجو (متوفی ۷۴۴)، با امینالدین اشاره شده است.
امینالدین در کازرون خانقاهی بنا نهاد و به تدریس و تربیت مریدان پرداخت. و بیش از ۲ سال نداشت که درویش سالک در خانقاه وی به خلوت مینشستند. امینالدین بناهایی برای رفاه حال، تحصیل و بهداشت مردم ساخت، از جمله مدرسه دارالحدیث شمسیّه، قنات قرچه و چشمه بمشق یا بیدمشک.
علاوه بر محمود بن عثمان، مؤلف مفتاحالهدایه، می توان این افراد را نام برد: خواجوی کرمانی (۶۸۹ـ۷۵۳)، که در مثنوی گل و نوروز و روضةالانوار و همچنین در دیوان خود وی را به عنوان پیر خود ستوده است. ابوالعباس احمد ابیالخیربن عزالدین مودود ذهبی، مشهور به زرکوب شیرازی، مؤلف کتاب شیرازنامه شیخ شمسالدین محمدصادق (متوفی ۷۳۷).و سیدنصرتالدین علی بن جعفر حسنی (متوفی بعد از ۷۰۰)، بانی زاویهای در شیراز امینالدین نزد سلاطین آل اینجو از مقام و منزلت خاصی برخوردار بود.
شرفالدین محمودشاه اینجو، حاکم فارس، نیز از مریدان او بود. امینالدین پس از مرگ وی، تعزیت نامهای به پسر او، جلالالدین مسعودشاه اینجو ـ که خود از دوستان و محبان امینالدین بود ـ نوشت.
حافظ نیز با سرودن با ابیاتی ضمن تکریم بلیانی، اشاره میکند که گشایش کارهای بسته در عهد ابواسحاق اینجو، به همت وی بوده است:
دگر بقیه ابدال شیخ امینالدین که یمن همت او کارهای بسته گشاد
از آنجا که امینالدین نسبت به ابواسحاق کازرونی ارادت و احترام خاصی داشت و بناهای بسیاری در کازرون به نام شیخ مرشد تأسیس کرد و قصاید عربی و فارسی در مدح ابواسحاق سرود، او را از عارفان طریقت کازرونیه مرشدیه یا اسحاقیه پنداشتهاند. اما سلسله خرقه او به روایت مریدانش به شیخ ابونجیب عبدالقاهر سهروردی د ۶۳ق/۱۶۸م میرسد. بنابراین، او را باید از عارفان سلسله سهروردیه دانست.
امینالدین مداومت بر ذکر لا اله الا الله را از ارکان بزرگ خلوتنشینی برشمرده و معتقد بوده است که معرفت حق، بالاتر از قرب حق است، از آن جهت که معرفت بعد از قربت حاصل میشود و چه بسا که قربت قرین معرفت نبوده باشد. او سماع رهروان طریقت را تنها در زمانی که به عمارت خانقاهی یا خدمت مشایخ مشغول باشند، جایز شمرده، و آن را بر خلوتنشینان و اصحاب محاسبه اکیدا ممنوع کرده است. از دیگر اصولی که امینالدین در خانقاه خود مراعات میکرد، آن بود که مریدان را از شطح و طامات گفتن برحذر میداشت.
مادر شیخ می گوید: «شیخ در شکم من شش ماهه بود اذکار گفتی چنانکه آن اذکار را می شنفتم. چون وقت زادن وی بود کسانی که پیش من نشسته بودند آن اذکار را می شنفتند.» همچنین کرامات دیگری نیز از شیخ نقل شده است نظیر: آگاهی از آنچه پیشتر یا در جایی دیگر در غیاب شیخ روی داده است، فراست یا ذهن خوانی، آگاهی از اسرار باطن، استجابت دعا برای باریدن باران، پیشگویی و …
شاگردان
- محمود بن عثمان
- احمد زرکوب
- سعیدالدین محمد بن مسعود بلیانى
عروج ملکوتی
وفات امینالدین در یازدهم ذیقعده ۷۴۵ اتفاق افتاد و در خانقاه خود موسوم به خانقاه علیای کازرون به خاک سپرده شد. این بنا هم اکنون نیز زیارتگاه است.
