زندگینامه شهید ثانی

به نام آفریننده عشق

زین‌الدین بن علی بن احمد عاملی جُبَعی (۹۱۱ – ۹۶۶ قمری)، معروف به شهید ثانی، از علما و فقهای بزرگ شیعه در قرن دهم هجری قمری بود.

ویژگی ها

شهید ثانی مسافرت‌های زیادی برای کسب علم نمود و از اساتید شیعه و سنی بهره جست و علاوه بر فقه و اصول، از فلسفه، عرفان، طب و نجوم نیز آگاهی داشت. وی مذاهب پنج‌گانه را تدریس می‌کرد و طبق مبانی هر یک فتوا می‌داد. او با تلاش و کوشش، فقه آل محمد (ص) را به نقاط مختلف جهان بسط و انتشار داده است. از ایشان آثار و تالیفات بسیاری در موضوعات مختلف بر جای مانده است؛ مهم‌ترین اثر فقهی او کتاب الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه است که در حوزه‌های علمیه شیعه تدریس می‌شود.

شهید ثانی پس از اقامت در بعلبک، در سایه شهرت علمی، مرجعیت یافت و دانشمندان فرزانه و فضلای آن دیار، از دوردست‌ ترین بلاد برای استفاضه علمی‌ به محضر او روی می‌آوردند و از بركات علمی‌ و اخلاقی او بهره كافی می‌گرفتند. وی در این شهر، تدریس جامعی را آغاز كرد، به این معنی كه چون نسبت به مذاهب پنج‌گانه مذهب جعفری، حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی از لحاظ آگاهی علمی‌،  كاملا محیط و مسلط بود، بر اساس تمام این مذاهب پنج‌گانه تدریس می‌نمود و در حقیقت، فقه مقارن و عقاید تطبیقی را تدریس می‌كرد. وی برای نخستین‌ بار، تدریس فقه تطبیقی را در شهر بعلبک بنیاد نهاد و توده مردم نیز بر حسب مذهب خود، پاسخ استفتائات خویش را از محضر او دریافت می‌كردند.

نقل است: شهید ثانی به سوی مسجد معروف به «جامع سفید» رفت ولی دید که در قفل شده است و در مسجد هم هیچ‌کس نیست. پس دست خود روی قفل گذاشت و قفل به خودی خود باز شد. ‏ وارد غار شد و به نماز و دعا مشغول گردید به طوریکه از حرکت قافله غافل ماند و زیاد در آنجا نشست. پس بلند شد و به شهر آمد. دید قافله رفته است و کسی در آنجا نیست. پس متحیر ماند و به تنهایی با مشقت پیاده به راه افتاد تا خسته شد. ناگهان سواری به او رسید و به او گفت: پشت سر من سوار شو و او را سوارکرد و مثل برق او را به قافله رساند و گفت: برو پیش رفقایت. می‌فرمود: من از اين کار حیرت کردم و هر چه خواستم در مرتبه دوم او را ببینم، اصلا او را ندیدم.

علامه نوری می‌نویسد: جواب زیر را به خط شیخ حسین بن عبد الصمد عاملی (پدر شیخ بهایی) دیده‌ام که سید بدرالدین حسین بن شدقم حسینی مدنی در مکه معظمه، راجع به شهادت شهید و اینکه شهید چند سال قبل از مرگش محل شهادت خود را به وی نشان داده بود، سؤال کرده و آن دانشمند بزرگوار هم جواب داده است.

در روضات الجنات نقل شده است: در آن شبی که در روز آن شهید ثانی کشته شد، نوری از جسد مطهر آن شهید آشکار و به سوی آسمان امتداد پیدا کرد و در سینه او رقعه‌ای دیده شد که در یک روی آن «رب انی مغلوب فانتصر» و در روی دیگر آن «ان کنت عبدی فاصطبر» نوشته شده بود.

از منظر فرهیختگان

سید محمد باقر خوانساری می‌نویسد: تا این زمان که سال ۱۲۶۳ قمری است، هیچ‌کس از علمای بزرگ را به یاد ندارم که در بزرگواری، وسعت فکر، مقام بلند، خوش‌فهمی، تصمیم و اراده، حسن سلیقه، شیوه معتدل، برنامه منظم تحصیلی، استادان بسیار، ظرافت طبع، کارهای بدیع، معنویت کلام و تصنیفات جامع و کامل به پایه شهید ثانی رسیده باشد، بلکه می‌توان گفت شهید ثانی از لحاظ اخلاق و ملکات فاضله در حدود مقام معصوم بوده است!

فخر المحققین در مورد او می‌گوید: امام اعظم، زنده‌ کننده آنچه از سنن مرسلین کهنه گشته بود و محقق اولین و آخرین…

شیخ حر عاملی می‌نویسد: شیخ اجل زین الدین بن علی بن احمد عاملی جبعی، شهید ثانی، شخصیت وی از لحاظ وثوق، علم، فضل، زهد، عبادت، ورع، تحقیق، تبحر، جلالت قدر، عظمت شأن و جمیع فضایل و کمالات مشهورتر از آن است که ذکر شود و خوبی‌ها و اوصاف حمیده‌اش بیشتر از آن است که به شمارش آید.

صاحب کتاب المقابیس می‌گوید: شهید ثانی، افضل متاخرین، اكمل متبحرین، نادره پسینیان، یادگار پیشینیان، مفتی همه طوائف اسلامی، راهنمای دینی مردم به راهی پایدار و صراطی مستقیم، مقتدای شیعه و نور شریعت بود كه سخنان بزرگان از برشمردن مزایا و استیفای حق او در بیان فضایل پرارزش او نارسا است.

شیخ یوسف بحرانی می‌گوید: شهید ثانی در میان دانشمندان شیعه از برجستگان و روسا و اعاظم فضلا و ثقات به شمار می‌رود. عالمی است عامل و محققی است موفق و موشكاف و زاهد، و پارسایی است مجاهد كه محاسن و اوصاف حمیده‌اش فزونتر از آن است كه به شمارش درآید و فضایلش بیش از آن است كه كسی بتواند كاملا آن‌ها را غوررسی كند.

علامه امینی می‌گوید: شهید ثانی از بزرگ‌ترین حسنات و عطایای روزگار، سرشارترین بحر مواج علم، زیور دین و آیین اسلام، استاد فقهای سترگ، آشنا و مانوس با دانش و متخصص در علوم با ارزش از قبیل حكمت، كلام، فقه، اصول، شعر، ادب و ریاضی بوده است. آنچه كه ما را از زحمت تعریف این استاد، بی‌نیاز می‌سازد، شهرت جالب و شگفت‌آور او در تمام این علوم می‌باشد.

اساتید

• احمد عاملی جبعی
• علی بن عبدالعالی میسی
• محمد بن مکی
• سید حسن بن جعفر کرکی
• احمد بن جابر
• شمس‌الدین طولون
• ابوالحسن بکری

شاگردان

• سید نورالدین علی بن حسین موسوی عاملی
• سید علی حسینی جزینی عاملی
• حسین بن عبدالصمد عاملی
• علی بن زهره جبعی
• سید نورالدین کرکی
• عبدالنبی بن علی

آثار

• روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان
• مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام
• الفوائد العملیه فی شرح النفلیه
• نتایج الافکار فی حکم المقیمین فی الاسفار
• البدایه فی علم الدرایه
• تمهید القواعد الاصولیه لتفریع الاحکام الشرعیه

عروج ملکوتی

قاضی صیدا به سلطان روم (عثمانی) نامه‌ای نوشت كه در بلاد شام (سوریه) مردی عالم زندگی می‌كند كه بدعت‌گزار و بیرون از مذاهب چهارگانه اهل سنت و دست‌اندركار نشر و تبلیغ عقاید خود می‌باشد. سلطان سلیم، شخصی به نام رستم پاشا را كه وزیر او بود، برای دستگیری شهید مامور ساخت و گفت باید او را زنده دستگیر كنی تا با دانشمندان استانبول (قسطنطنیه) مباحثه كند و از عقاید او تفتیش شود. رستم پاشا به جبع آمد و از شهید پرس‌ و جو كرد. به او گفتند كه به سفر حج رفته است. این مامور در بین راه مکه به شهید ثانی رسید و او را دستگیر كرد. شهید ثانی به او گفت: به من مهلت ده تا سفر حج را به انجام رسانم و من فرار نمی‌كنم و مناسک حج را زیر نظر و مراقبت تو انجام می‌دهم. پس از انجام مناسک، به هر صورتی كه دلخواه توست با من عمل كن.

رستم پاشا راضی شد كه شهید ثانی مراسم حج را برگزار كند و پس از پایان مراسم حج، شهید را به روم (عثمانی) برد. آنگاه كه او را وارد كشور عثمانی نمود، در راه به شخصی برخوردند. آن شخص از مامور سؤال كرد كه این مرد كیست؟ گفت: از دانشمندان شیعه امامیه است كه بر حسب ماموریت او را نزد سلطان می‌برم. آن شخص گفت: تو درباره این مرد در بین راه كوتاهی كرده و او را آزار رسانده‌ای؛ ممكن است در حضور سلطان از تو شكایت كند و دوستان و یاران او نیز به حمایت و دفاع از وی برخیزند و برای تو موجبات ناراحتی و احیانا قتل فراهم كنند. صلاح در این است كه در همین‌جا سرش را از بدن جدا كنی و سر بریده او را نزد سلطان ببری.

این مرد فرومایه در كنار دریا، استاد را شهید كرد و سر بریده او را حضور سلطان آورد. سلطان بر او برآشفت و سخت او را مورد توبیخ قرارداد و به وی گفت: من تو را مامور ساخته بودم كه او را زنده بیاوری، بنابراین به چه مجوزی او را كشتی؟ سید عبدالرحیم عباسی كه با شهید ثانی سابقه دوستی و آشنایی داشت، با دیدن سر بریده شهید ثانی، سخت متأثر گردید و سعی كرد تا سلطان را وادارد كه این مرد پلید را به قصاص خود برساند. بالاخره مساعی او مؤثر واقع شد و رستم پاشا به جرم این جرم بزرگ، محكوم به مرگ گردید. جسد شهید ثانی، به مدت سه روز بر روی زمین ماند و كسی او را دفن نكرد. سرانجام جسد شریف او را به دریا افكندند. وی در سال ۹۶۶ قمری شهید شد.