زندگینامه محمدحسین غروی اصفهانی

به نام آفریننده عشق

محمدحسین غروی اصفهانی، مشهور به کمپانی (۱۲۹۶ – ۱۳۶۱ قمری) فقیه، اصولی و فیلسوف قرن چهاردهم بود.

ویژگی ها

محمدحسین اصفهانی، فرزند محمدحسن اصفهانی نخجوانی، در دوم محرم سال ۱۲۹۶ قمری در نجف متولد شد. پدرش اصالتاً نخجوانی بود و پس از امضای قرارداد ترکمانچای نخست به تبریز و سپس به اصفهان مهاجرت کرد و سپس به کاظمین رفت. پدرش از تجار مشهور کاظمین بود. او دوست داشت محمدحسین راه او را در تجارت ادامه دهد؛ اما محمدحسین با توسل به امام کاظم (ع) رضایت پدر را به دست آورد و در حدود بیست سالگی برای تحصیل علم راهی حوزه علمیه نجف شد.

وی به سبب شغل پدرش به «کمپانی» مشهور بود. گفته شده است وی از این نام ناخشنود بود. با این حال، دیوان اشعار او در یکی از چاپ‌ها به نام دیوان کمپانی منتشر شده است. غروی اصفهانی در کنار آقا ضیاء عراقی و میرزای نایینی، یکی از سه مکتب اصولی در شرح و بسط مکتب اصولی آخوند خراسانی را ایجاد کرده است. کتاب نهایة الدرایة از مهمترین آثار او در اصول فقه و در شرح کفایة الاصول آخوند خراسانی است.

غروی، سریع‌الذهن، حاضرجواب و سخنانش همراه لطیفه و مزاح بود و حتی در تقریر درس نیز بذله‌گویی داشت. گفته‌اند که او بسیار اهل عبادت بود. حدود دوازده سال از درس و بحث کناره گرفت و به سیر و سلوک پرداخت و تا آخر عمر، این سیر عرفانی در او مشهود بود. علامه طباطبایی، از رابطه و مکاتبه استادش با میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، که از تربیت یافتگان حسینقلی همدانی است، خبر داده است.

وی ترتیب مطالب اصولی گذشته را تغییر داد و برخی مباحث مقدماتی را به جای خود برگرداند. او در این تقسیم‌بندی، بر خلاف آنچه معمول بود، اصول را به چهار مبحث تقسیم کرد و تلاش کرد به عواملی که باعث اشتباه و خلط بین مباحث بود، پایان دهد. آن چهار مبحث عبارتند از: ۱. مبحث الفاظ ۲. ملازمات عقلیه ۳. مباحث حجت ۴. مباحث اصول عملیه‌.

او تلاش کرد کتاب نوینی را بر همین اسلوب منتشر کند، اما پیش از پایان آن، وفات کرد. وی علاوه بر فقه و اصول، در کلام، تفسیر، حکمت، تاریخ، ادب و عرفان نیز مهارت داشت. درس حکمت و فلسفه و کلام را از میرزا محمدباقر اصطهباناتی فراگرفت. تأثیر فلسفه در فقه و اصول و حتی اشعار وی دیده می‌شود. پس از وفات میرزای نائینی، اعلامیه‌ای به امضای میرزا علی‌اصغر ملکی (از شاگردان آخوند خراسانی)، سید ابوالقاسم خوئی، سید محمدهادی میلانی به این مضمون نوشته شد که پس از شیخ انصاری در این اواخر نظیر آیت الله اصفهانی در روحانیت شیعه پیدا نشده و در حوزه نجف اشرف نظیر ایشان نیست. در بغداد برخی مقلدین به اصفهانی رجوع کردند.

مرحوم قاضی رحمه الله علیه همواره از ایشان علامه غروی اصفهانی یاد می‌کرد و از آثار و کراماتش درمجالس خود تمجید می‌نمود، تا جایی که بسیاری تصور نمودند که او شاگرد مخصوص ایشان بوده است و حال آنکه این دو در پاره‌ای از مسائل، دیدگاه‌های مختلفی داشتند. از مرحوم ایروانی نقل شده است: برای حضور در درس، به خانه استاد محمدحسین غروی اصفهانی رفتیم. ظاهرا از وقت مقرر زودتر رسیدیم. استاد در جنب اتاق درس مشغول نماز بود. ناگهان متوجه شدیم آنچه در اطراف ماست با استاد بزرگوار ما به نماز هماهنگ شده است و آهنگ نماز از تمام اشیای اتاق و در و دیوار، به دنبال استاد به گوش ما می‌رسد.

نقل است: وقتی یکی از علمای اخلاق ایران با مرحوم محمدحسین غروی اصفهانی به طرف کربلا می‌رفتند و ایشان در حال گفتن ذکر بودند، آن عالم اخلاقی گفت: شما چه ذکری می‌گویی که تمام ملائکه به استقبال شما آمده‌اند؟! حجت الاسلام ادبی خراسانی از حاج آقا فخر تهرانی نقل می‌کند: شخصی خواب دیده بود که حضرت صاحب الزمان (عج) فرموده بودند: شیخ انصاری به شفاعت ما رسید و مرحوم کمپانی.

مرحوم آیت الله بهجت که خود یکی از شاگردان ایشان بود، در مورد استادش علامه کمپانی فرموده است: «او خیلی متعبد و اهل عبادت بود. من پیش از آن که سر درس ایشان بروم، در روضه منزل ایشان شرکت می کردم. خود ایشان روزی فرمودند: من در ایوان نجف به سجده رفته بودم، حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را دیدم که به من فرمودند: جای این کارها در خلوت است. در این بین، کسی از آقازاده‌ها که در مجلس بود، از ایشان پرسید: شما در بیداری دیدید؟ ایشان فرمود: از بیداری هم بالاتر!»

شیخ محمد غروی در مورد ایشان می‌گوید: روزی در عالم مکاشفه دیدم که میان مسجد کوفه و مسجد سهله پر از ملائکه است و شیخ محمدحسین غروی اصفهانی هم در کناری ایستاده و مشغول نماز و راز و نیاز است. فرشتگانی که به او می‌ رسیدند، توقف می‌کردند و لحظاتی را به تماشای نماز شیخ می‌ایستادند و او به یکدیگر را نشان می‌دادند. من پیش رفتم و از فرشته‌ای که نزدیک‌تر بود، پرسیدم: شما چرا این چنین به شیخ محمدحسین نگاه می‌کنید؟ جواب داد: ما فرشتگان، شیخ را دوست داریم و از تماشای او، به‌ ویژه‌ در حال نماز لذت می‌‌بريم.

از منظر فرهیختگان

استاد محمدرضا مظفر می‌گوید: مرحوم شیخ محمدحسین اصفهانی از آن گوهرهای گران‌بها بود که از اقیانوس خلقت، کمتر به دست خواهد آمد. وی عنصری عبقری (نابغه) بود که باید روزگارها بگذرد تا مادر دهر، نظیر او را به دنیا بیاورد!

سید محمدهادی میلانی می‌گوید: شیعه در دویست سال اخیر، فردی به جامعیت مرحوم غروی اصفهانی به خود ندیده است.

علامه امینی می‌گوید: آیت الله اصفهانی، فقیه فیلسوفان و فیلسوف فقیهان است.

علامه طباطبایی می‌گوید: استاد بزرگ، حکیم خداشناس، فقیه پارسا و دائر مدار آسمان پژوهش و تحقیق..‌.

استاد مرتضی مطهری می‌گوید: شیخ محمدحسین غروی اصفهانی در تقوا و علم، منقولا و معقولا یگانه بود و اندیشه‌اش هم اکنون جزء اندیشه‌های زنده‌ای است که در میان علما و فضلای حوزه‌های درس فقه و اصول مطرح است.

علامه طهرانی می‌گويد: وی فقیه، اصولی، فیلسوف و حکیمی است که در قرون اخیر به جامعیت او از جهتِ اتقان علم و دقت نظر و سعه اندیشه و جامعیت بین علم و عمل و اعراض از دنیا و زهد و پاکی، کمتر دیده شده است.

اساتید

شاگردان

• محمدعلی اراکی (داماد اصفهانی)
• محمدعلی اردوبادی
• نصرالله اشکوری
• علامه امینی
• انواری همدانی
• محمدتقی بهجت
• سید صدرالدین جزائری
• سید ابوالقاسم خوئی
• سید محمدحسین طباطبایی

• نهایة الدرایة فی شرح الکفایة
• الاصول علی النهج الحدیث
• الاجتهاد و التقلید و العداله
• ارجوزة فی الصوم
• الانوار القدسیه
• تحفة الحکیم
• دیوان شعر

عروج ملکوتی

محمدحسین غروی اصفهانی در ۵ ذی‌الحجه سال ۱۳۶۱ قمری درگذشت. پیکر او در حجره‌ای متصل به گلدسته شمالی ایوان طلای حرم امیرالمؤمنین (ع)، نزدیک مقبره علامه حلی به خاک سپرده شد. درگذشت او، یک هفته پس از وفات آقا ضیاء عراقی بود.