زندگینامه علی بن محمد سمری
چبه نام آفریننده عشق
علی بن محمد سَمَری (متوفای ۳۲۹ قمری) چهارمین نایب از نواب اربعه امام زمان (عج) بود که پس از حسین بن روح نوبختی، سه سال مقام نیابت را بر عهده داشت. وی در زمان نیابت، رابط میان حضرت مهدی (عج) و شیعیان بود و مردم، وجوه شرعی را در اختیار او می‌گذاشتند.
ویژگی ها
در منابع، سال تولد علی بن محمد سمری ذکر نشده است. کنیه او را ابوالحسن و لقب او را سَمَری، سَیمُری، سَیمَری و یا صیمَری گفته‌اند، ولی مشهور همان سَمَری است. با این حال در برخی از منابع شیعی، لقب او سَمُری ثبت شده است. سَمَّر یا سُمَّر یا صیمر یکی از روستاهای بصره است که بستگان او در آن می‌زیسته‌‌اند.
او را از اصحاب امام عسکری (ع) هم شمرده‌اند که مکاتباتی با آن امام داشته است. دوران نیابت سمری کوتاه و نسبت به سه نائب خاص دیگر، کمتر بود و تفصیلی از آن گزارش نشده است. دلیل فعالیت کمتر علی بن محمد سمری، سختگیری حکومت دانسته شده که او را از فعالیت گسترده در سازمان وکالت بازداشت. توقیع امام زمان(عج) به علی بن محمد سمری درباره خبر وفات و پایان یافتن دوران نیابت او، از مهمترین اتفاقات این دوره است. با وفات وی، ارتباط مستقیم بین سفیران و امام دوازدهم پایان یافت و دوران غیبت کبری آغاز شد.
علی بن محمد، از خاندانی متدین و شیعه بوده که در خدمتگزاری به امامان شیعه، شهرت زیادی داشته‌اند و همین اصالت خانوادگی او باعث شد که در مقام نیابت امام، با مخالفت چندانی روبرو نشود. یعقوبی معتقد است بسیاری از اعضای این خاندان، در بصره املاک زیادی داشتند و نیمی از درآمد این املاک را وقف امام یازدهم (ع) کرده بودند. امام، هر ساله درآمد آن را دریافت و با ایشان مکاتبه می‌کرد. از دیگر بستگان سمری، علی بن محمد بن زیاد از وکلای امامین عسکریین (ع) بود که کتابی به نام «الاوصیاء» در اثبات امامت امام دوازدهم (ع) نوشت.
شیخ طوسی، او را «علی بن محمد صیمری» خوانده و جزء اصحاب امام حسن عسکری (ع) به شمار آورده که مکاتباتی هم با امام داشته است. علی بن محمد سمری می‌گوید: ابو محمد (امام عسکری) به من نوشت: «فتنه‌ای پیش می‌آید که شما را گمراه میکند. بر حذر باشید و از آن بپرهیزید.» پس از سه روز، حادثه‌ای برای بنی‌هاشم پیش آمد که ناگواری‌ها و دشواری‌های زیادی برای آنان دربرداشت. من به حضرت نامه‌ای نوشتم: آیا همان است که فرمودید؟ ایشان پاسخ داد: «خیر، غیر از این است. خود را محافظت کنید.» چند روز بعد، جریان کشته‌شدن معتز پیش آمد.
سومین نایب امام زمان (عج) وصیت کرد علی بن محمد سمری قائم مقام او در امر نیابت گردد. این انتخاب به دستور و تصریح شخص امام زمان (عج) صورت گرفته است. در این باره روایتی نیامده ولی طبرسی در کتاب «احتجاج» مینویسد: هیچ یک از اینان (نواب) بدین منصب بزرگ نرسید، مگر اینکه قبلاً از طرف صاحب الامر فرمان انتصاب آن‌ها صادر می‌گشت و شخص قبل از او، جانشین خود را معرفی می‌کرد.
از فعالیت‌های سمری در دوران نیابت سه نایب پیشین، سخنی به میان نیامده و درباره فعالیت‌های او در دوران نیابت هم اطلاعات مفصلی نقل نشده است، اما گفته شده که اعتقاد شیعیان به جلالت و وثاقت او، مثل سایر نواب بود و مورد قبول و تسالم عموم شیعیان قرار گرفت. طبق روایت شیخ صدوق، وکلا او را به عنوان سفیر راستین امام به رسمیت می‌شناختند و وجوهات شرعی را به وی تقدیم می‌کردند.
دوران نیابت سمری، دوران ظلم و خونریزی بود و همین امر سبب شد فعالیت‌های او نسبت به دیگر نواب، مخفیانه‌تر باشد. برخی از محققان، علت اصلی کوتاه‌بودن دوره نیابت او و حتی انقطاع و پایان یافتن دوره غیبت صغری را سختگیری و خفقان بیش از حد دستگاه عباسی در آن دوره می‌دانند.
شش روز قبل از رحلت سمری، توقیعی از سوی امام دوازدهم صادر شد. امام در این توقیع از وفات سمری و آغاز غیبت کبری خبر داد و به او امر کرد کارهای ناتمام خویش را تمام کند و کسی را جانشین خود معرفی نکند. شش روز پس از صدور این توقیع، وکلای اصلی بر بستر مرگ سفیر چهارم جمع شدند و از او پرسیدند چه کسی جانشینی او را عهده‌دار خواهد شد. سمری پاسخ داد: «امر، امر خداست و خود به او رسیدگی خواهد فرمود.» این آخرین سخنی بوده که قبل از مرگ از او شنیده شد. پس از مرگ سمری ارتباط مستقیم بین نائبان و امام دوازدهم و دوره غیبت صغری پایان یافت.
در منابع روایی، کراماتی از علی بن محمد سمری نقل شده که برای برطرف کردن تردید شیعیان بوده است. خبر دادن به جماعتی از مردم قم درباره وفات ابن بابویه (پدر شیخ صدوق و ساکن قم)، از جمله آن‌هاست. صالح بن شعیب طالقانی از احمد بن ابراهیم مخلد نقل میکند که من در بغداد به حضور مشایخ رسیدم و در آن محفل، علی بن محمد سمری حضور داشت. وی سخن را آغاز کرد و گفت: خداوند علی بن بابویه قمی (پدر شیخ صدوق) را رحمت کند. مشایخ حاضر در مجلس، تاریخ آن را نوشتند، تا آنکه خبر رسید علی بن بابویه همان روز وفات یافته بود.
مرحوم مامقانی مینویسد: موثق بودن و جلالت علی بن محمد السمری مشهورتر از آن است که ذكر شود و مانند خورشید بیانگر نور خود می باشد و احتیاج به تبیین ندارد.
شیخ عباس قمی از علی بن محمد السمری به شیخ جلیل و معظم یاد می کند و سال وفاتش را تناثر نجوم (فرو ریختن ستارگان) ذکر میکند.
عروج ملکوتی
بنابر نقل شیخ طوسی، سمری در سال ۳۲۹ قمری درگذشت و جنازه‌اش در بغداد در خیابان خَلَنْجی در نزدیکی نهر ابوعتاب دفن شد. قبر او در نزدیکی مقبره کلینی قرار دارد. صاحب اعیان الشیعه تاریخ درگذشت او را پانزدهم شعبان دانسته است. شیخ صدوق و طبرسی سال درگذشت او را ۳۲۸ قمری ثبت کردهاند.
