زندگینامه محمد محسن فیض کاشانی
به نام آفریننده عشق
ملا محمد بن مرتضی بن محمود کاشانی (۱۰۰۷ – ۱۰۹۱ قمری) معروف به ملا محسن و ملقب به فیض کاشانی، حکیم، محدث، مفسر قرآن و فقیه شیعه در قرن یازدهم قمری است.
ویژگی ها
فیض در ۱۴ صفر سال ۱۰۰۷ قمری (مصادف با ۹۷۷ شمسی) در کاشان متولد شد. خاندان فیض از خانواده‌های علمی و مشهور شیعه بوده است. پدرش رضی الدین شاه مرتضی و مادرش زهرا خاتون، دختر ضیاء العرفا رازی بود. جدّ فیض، تاج الدین شاه محمود فرزند ملا علی کاشانی، در کاشان مدفون است. نام فیض، محمد بود، اما به محسن یا محمد محسن شهرت داشت. او داماد ملاصدرا بود و پدرزنش او را فیض، و داماد دیگرش لاهیجی را فیاض لقب داد. فیض شیوۀ اخباریان میانه‌رو را در پیش گرفته بود، از این رو، نظرات او در بسیاری از موارد با فقهای پیشین متفاوت بود. از مهم‌ترین آرای خاص او می‌توان به جواز غنا (با شروطی خاص)، متفاوت بودن بلوغ نسبت به تکالیف مختلف و وجوب عینی نماز جمعه اشاره کرد. اقامۀ نماز جمعه در کاشان و اصفهان از فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی او بوده است.
فیض، تحصیلاتش را در کاشان آغاز کرد و در ۲۰ سالگی برای ادامه تحصیلات به اصفهان رفت. پس از آن، دو سال در شیراز نزد سید ماجد بحرانی شاگردی کرد. فیض، بار دیگر به اصفهان بازگشت و در حلقه درس شیخ بهایی حاضر شد. وی در سفر حج از شیخ محمد نوادۀ شهید ثانی اجازه روایت دریافت کرد. سپس در قم نزد ملاصدرا شاگردی کرد و در مراجعت ملاصدار به شیراز او را همراهی نمود و نزدیک به دو سال در آنجا ماند. صاحب روضات و دیگران بر این باورند که فیض در سفر نخست به شیراز نزد ملاصدرا شاگردی کرده است اما این گفته، با نوشته‌های خود فیض سازگار نیست. فیض، سرانجام به کاشان بازگشت و به امر تدریس، تعلیم و تألیف پرداخت. درباره دلیل نام‌گذاری مدرسه فیضیه، به سکونت فیض در آن اشاره شده است.
اندیشمندان بسیاری همچون افندی، حر عاملی، محدث نوری، شیخ عباس قمی، علامه امینی و… او را با کلماتی همچون فیلسوف، حکیم، متلکم، محدث، فقیه، شاعر، ادیب، عالم و فاضل ستوده‌اند. فیض در کاشان و قمصر، نماز جمعه اقامه می‌کرد. او دعوت شاه صفی را برای اقامت در اصفهان نپذیرفت، اما به دعوت شاه عباس دوم برای اقامه نماز جمعه در مسجد جامع عتیق به اصفهان رفت. افزون بر دیوان شعر مستقل، مجموعه‌ای نیز با عنوان شوق مهدی دربردارنده اشعاری درباره امام زمان (عج) از آثار منسوب به فیض است. نمونه‌ای از اشعار وی:
گفتم که روی خوبت از من چرا نهان است گفتا تو خود حجابی ور نه رخم عیان است
فیض اشعار و غزلیات نغزی نیز دارد و تخلّص شعری او «فیض» بوده است. نمونه‌ای از شعر او در ذیل آمده است:
غیر عشق رخ دلدار غلط بود غلط هرچه کردیم غیر این کار غلط بود غلط
هر چه گفتیم و شنیدیم خطا بود خطا جز حدیث لب دلدار غلط بود غلط
کاش اول شدمی از دو جهان بیگانه آشنایی به جز آن یار غلط بود غلط
اینکه گفتند وفائی به جهان می‌باشد ما ندیدیم وفادار غلط بود غلط
یار غمخوار وفادار به جز دوست نبود هسخن یاری اغیار غلط بود غلط
هوس گلشن فردوس سبک بود سبک عشوه دنیی غدار غلط بود غلط
ای برادر ز من راست شنو حرف درست هرچه جز یار و غم یار غلط بود غلط
فیض جز عشق و غم عشق دیگر چیزی نیست کار دیگر به جز این کار غلط بود غلط
خوانساری و شیخ یوسف بحرانی، ملا محسن را در شمار اخباریان می‌دانند. نوشته‌های او نیز این امر را تأیید می‌کند. فیض در بسیاری از مسائل، آرای مستقلی دا%B
