زندگینامه زرارة بن اعین
به نام آفریننده عشق
زرارة بن اعین (۷۰ – ۱۵۰ قمری) از اصحاب اجماع، از صحابه خاص امام باقر (ع) و امام صادق (ع) و از بزرگترین فقها و متکلمان شیعه بود.
ویژگی ها
نام اصلی او عبدربه و مکنّی به ابوالحسن و ابوعلی و فرزند اعین بن سُنْسُن شیبانی است. وی از اعیان فقها، ادبا، متکلمان امامیه و از بزرگان روایی عصر خود و از مشایخ برجسته و مورد اعتماد محسوب می‌شود که در دیانت، فقاهت، وثاقت و زهد، گوی سبقت از همگنان ربوده است. چهره ظاهری او نیز به محاسنش افزوده بود: او فردی تنومند و سفید چهره بود که آثار سجود بر پیشانی مبارکش نقش بسته بود.
او از فقه، حدیث، کلام، ادب و شعر بهره برده است، اما تخصص وی بیشتر در فقه است. بابی از ابواب فقه نیست مگر اینكه حدیثی از زراره در آن موجود باشد. بیش از دو هزار حدیث از طریق زراره در آثار مهم شیعه یافت می‌شود. زراره از مردانی است كه شایستگی و معرفت او موجب شد تا کتاب امام علی (ع) با املای پیامبر (ص) و دست‌خط امام را که حاوی تمام احکام حلال و حرام الهی بود، مشاهده كند. امام باقر (ع) بهشت را به زراره بشارت داد و فرمود: «بر خدا حق است كه تو را در بهشت جای دهد.» امام صادق (ع) نیز او را از فروتنان دانست و به او وعده بهشت داد.
زراره از یاران مقرّب امام باقر (ع)، امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) بوده است و روایاتی از ائمه هدی (ع) در مدح او وارد شده است. گفتنی است که وی در جامعه، به علاقمندی به ائمه و مکتب آن‌ها شهره بود. امام صادق (ع) از باب تقیه، گاهی او را مذمت می‌کرد تا او را از شرّ دشمنان برهاند. شاهد این نکته روایتی است که کشی در رجالش آورده است. البته برخی از روایات ذامّه نیز سندشان ضعیف است، لذا صدور آن‌ها از ناحیه معصوم (ع) قابل اثبات نیست. تعابیر بلندی که در این‌گونه روایات به چشم می‌خورد بیانگر نقش والای او در حفظ مواریث و احادیث آل علی و انتقال آن به طبقات بعد است.
دانشمندان علم رجال، زراره را به نیكویی ستوده‌اند. بنا بر نقل بعضی منابع دینی، وی نسبت به حضرت صادق (ع) دوست‌ترین مردم از زندگان و مردگان و محبوب‌ترین اصحاب حضرت باقر (ع) بود. همچنین وی یکی از چهار تنی است که به نجبا، امنای حلال و حرام الهی، اوتاد ارض، اعلام دین، سابقین، مقرّبین و قائمان به قسط و عدالت توصیف شده‌اند و تصریح شده که در نبود ایشان، آثار نبوت مندرس و منقطع می‌شد. اصحاب و یاران ائمه (ع) نیز به مکانت علمی و موقعیت برتر او اعتراف داشتند. فردی در حضور جمیل بن دراج ـ از فقها و محدثان نامی شیعه ـ محضر پرفیضش را ستود؛ جمیل فرمود: «به خداوند سوگند که مَثَل ما در برابر زراره، مثل کودکان دبستانی در نزد معلم خود است.»
ابوغالب زراری که در زمان غیبت صغری می‌زیسته و خود از خاندان زراره بوده است درباره ویژگی‌های زراره می‌گوید: «زراره فردی خوش سیما، تنومند و سفیدپوست بود. برای نماز جمعه خارج می‌شد، در حالی که کلاهی سیاه بر سر و عصایی در دست داشت. اثر سجده در پیشانیش ظاهر بود. مردم در دو طرف راه می‌‌ایستادند و به خاطر جلال و هیبتش، وی را می‌نگریستند. او اهل بحث و مناظره بود و هیچ‌کس به پای او نمی‌رسید و تنها عبادت بود که او را از سخن باز می‌داشت. متکلمان شیعه از شاگردان وی می‌باشند.»
نقل شده است که فقیه ترین اصحاب امام باقر (ع) و امام صادق (ع) شش نفرند و فقیه ترین آن‌ها زرارة بن اعین است. در کافی نقل شده است: هر کس او را درک کند مثل این است که امام صادق (ع) را درک کرده است.
امام صادق (ع) به او فرموده بود: ای زراره، در مسجد پیامبر بنشین و برای مردم فتوا بده چون دیدن مانند تو برای من بسی مایه خرسندی است. امام صادق (ع) در جای دیگری می‌فرماید: زراره، ابوبصیر، محمد بن مسلم و بُرَید از کسانی هستند که خداوند در حق آن‌ها فرموده است: السابقون السابقون، اولئک المقربون.
همچنین امام صادق درباره وی فرمود: اگر زراره نبود، چه بسا احادیث پدرم از بین می رفت. امام صادق (ع) در جای دیگری فرمود: محبوب ترین خلق خداوند نزد من چهار نفرند، چه زنده باشد و چه مرده: برید بن معاویه، زراره، محمد بن مسلم و احوال.
محمد بن ابی عمیر می‌گوید: «به جمیل بن دراج گفتیم، به راستی مجلس و محفل علمی شما بس آراسته و مغتنم است! جمیل گفت: به خدا سوگند، ما در مقابله با زراره بن اعین مانند کودکان هستیم در مدرسه و در مقابل معلم.»
از منظر فرهیختگان
نجاشی می‌گوید: زراره، بزرگ و استاد اصحاب ما، فقیه، متکلم، شاعر، ادیب و استاد علم قرائت بود و همه معیارهای فضیلت شخصی و دینی در او جمع بوده است. راستگو، مورد اعتماد و در زمان خویش بر همه اصحاب مقدم بود.
علامه حلی می‌گوید: ایشان از بزرگان امامیه در عصر خود بود که بر همگنان خود تفوّق و تقدّم داشته است. قاری قرآن، فقیه، متکلّم، شاعر و ادیب بوده و خصایص دین، دانش و فضل را در خود جمع داشته است. وی از موثقان شمرده شده و در آنچه روایت می‌کند، صادق و درست‌گفتار است.
ابن داود می‌گوید: او راست‌گوترین زمان خویش و فاضل‌ترین ایشان است.
صاحب ریحانة الادب می‌گوید: از اکابر اصحاب حضرت باقر (ع) و حضرت صادق (ع) است. قاری، فقیه، متکلّم، شاعر، ادیب و جامع خصال فضل و دیانت است. از اعاظم فقه و حدیث شیعه و از حواریون حضرت باقر (ع) بوده است.
ابوغالب زراری می‌گوید: در جدول و مخاصمت در کلام، امتیازی تمام داشت و هیچ‌کس را قدرت آن نبود که در مناظره، او را مغلوب سازد مگر کثرت عبادت او را از کلام بازداشته بود.
ابن ندیم می‌گوید: وی از بزرگترین رجال شیعه از نظر فقه، حدیث و کلام بوده است
علامه محمد بن علی اردبیلی می‌گوید: بزرگی منزلت و عظمت مقام او به اندازه‌ای است که در اینجا گنجایش ذکر آن نیست.
شیخ عباس قمی می‌گوید: جلالت شأن و عظمت قدرش زیاده از آن است که ذکر شود. جمیع خصال خیر از علم، فضل، فقاهت، دیانت و وثاقت در او جمع است.
عروج ملکوتی
در تاریخ وفات این مرد بزرگ، اختلاف‌نظر وجود دارد. برخی از محدثان، سال ۱۵۰ قمری را تاریخ رحلت زراره دانسته‌اند، اما بیشتر دانشمندان، سال ۱۴۸ قمری (بعد از ارتحال امام صادق (ع) به فاصله دو ماه یا کمتر) را ثبت کرده‌اند و می‌گویند زراره در بستر بیماری بود که امام صادق (ع) جهان را بدرود گفت و به همان مرض هم از دنیا رفت.
