بایگانی برچسب برای: سایت عاشقان خدا

به نام آفریننده عشق

ملا محمد آخوند کاشانی معروف به آخوند کاشی (۱۳۳۳–۱۲۴۹ ق)، عارف، فیلسوف، حکیم، فقیه و عالم شیعی است. وی پس از تحصیلات مقدماتی در کاشان به اصفهان مهاجرت کرد. وی تدریس فلسفه را با عرفان می‌آمیخت و از مدرسان حکمت صدرایی بود.

به گفتهٔ سید جلال الدین همایی، وی به همراه جهانگیرخان قشقایی بعنوان دو استاد برجسته در فلسفه و فقه و اصول و ادبیات و اجتهاد بوده‌اند. وی به مدت پنجاه سال مشغول تدریس و پرورش شاگردان برجسته در حوزه‌های علوم عقلی و نقلی بوده‌ است.

اساتید

• آقامحمدرضا قمشه‌ ای
• ملاحسن نوری پسر ملا علی نوری
• ملا عبدالجواد خراسانی

شاگردان

• آقا سید ابوالحسن اصفهانی
• حاج آقا رحیم ارباب
• سید حسین طباطبایی بروجردی
• میرزا حسن جابری انصاری
• شیخ محمد حکیم خراسانی
• سید مصطفی کاشانی
• سید محمدرضا خراسانی
• آقا ضیاءالدین عراقی
• میرمحمد لطیف رضاتوفیقی
• آقا نجفی قوچانی
• شیخ هاشم قزوینی
• محمد نصیر شیرازی
• سید حسن مدرس
• میرزا علی آقای شیرازی
• سید جمال‌الدین گلپایگانی

ویژگی ها

در احوالات آخوند کاشی نقل شده است که او عارفی بود که نحوه عبادات، ریاضت‌ها و مجاهداتش‌ بی‌نظیر بود به نحوی که گاهی در حال نماز لرزه بر اندامش می‌افتاد و غش می‌کرد و گاهی نیز در نماز آنقدر از خود بی‌خود می‌شد که نمازش چهار ساعت طول می‌کشید. همچنین در مورد ایشان نقل شده است که متصف به عفت نفس، صبر و توکل کامل به حق بود. برخی نیز نقل کرده‌اند که او چشم برزخی داشت و فوتش را خودش پیش بینی کرده بود.

نجفی قوچانی، حاج آقا رحیم ارباب اصفهانی و برخی دیگر از علما در شرح احوال آخوند کاشی نقل کرده‌اند که «هر نیمه‌شب نمازی چنان با سوز و گداز می‌خواند و بدنش به لرزه می‌افتاد که از بیرون حجره صدای حرکت استخوان‌هایش احساس می‌شد.»

یکی از طلبه های مدرسه صدر (محل سکونت آخوند کاشی) که دارای حالات معنوی و عرفانی بود می گوید: شبی برای عبادت و مناجات با قاضی الحاجات از خواب برخواستم، وقتی وضو گرفتم و آماده برنامه شدم، ناگهان دیدم تمام در و دیوار مدرسه و سنگ ریزه ها و برگ درختان در پاسخ ناله انسانی دل سوخته که به نوای «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکةِ وَ الرُّوحِ» مترنم است، در ترنمند.

خداوندا! اصل ناله و صدا از کیست و این چه صدایی است که تمام موجودات مدرسه با او هم آهنگند؟ مشغول تحقیق شدم نزدیک حجره آخوند رسیدم، دیدم محاسن سپید را روی خاک گذاشته، درحالی که چون سیلاب از دو دیده اشک می بارد، این ذکر شریف را می گوید: «سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکةِ وَ الرُّوحِ» و در و دیوار مدرسه و درختان و نباتات به دنبال او این ذکر را می گویند؛ از هیبت ذاکر و ذکر و مذکور، نعره ای زدم و غش کردم، چون به هوش آمدم به حجره خود برگشتم؛ وسط روز خدمت استاد رسیدم، با حالتی پر از اعجاب و بهت و حیرت به حضرت استاد عرضه داشتم که داستان دیشب چه بود که مرا سخت به تعجب انداخت؟ آخوند کاشی در کمال سادگی به من گفت: تعجب از توست که به چه علت گوش تو باز شد، تا چنین برنامه ای را شنیدی! هان تو چه کرده بودی که در برابر این برنامه توفیق شنیدن یافتی؟!

یکی از خصوصیات آخوند کاشی این بود که صورت برزخی افراد را می دید. و داستان های زیادی در این مورد نقل شده است. یک روز مرحوم آخوند در جلسة تدریس خود قرار گذاشت که تفسیر کشاف را برای شاگردان درس بدهد و بعد هم اعلام کرد که هر کس می خواهد سر درس بیاید حتماً باید با خودش این کتاب را بیاورد. روز بعد همه طلبه ها سر درس حاضر بودند و کتاب آورده بودند.

در میان طلبه ها طلبه ای بود که مشهور به قداست و تقوا بود و خیلی تحویلش می گرفتند. این طلبه آن روز کتاب را نیاورده بود، مرحوم آخوند درسشان را که می دهند نگاهی می کنند که ببینند چه کسی کتاب را نیاورده وقتی که می بیند این طلبة معروف کتاب را نیاورده به شدت با او برخورد می کند و هر چه ناسزا بود به آن طلبه می گویند که تمام آن طلبه ها به ایشان شک می کنند و ناراحت و منزجر می شوند. چند روز بعد یکی از مریدان مرحوم آخوند که ظاهراً مرحوم خراسانی بوده اند از آخوند در مورد این ماجرا سوال می کنند که آقا چرا شما اینقدر این طلبه را اذیت کردید؟ او در میان طلاب مشهور به قداست و تقواست. مرحوم آخوند در جواب به او می گوید:

                                       تو مو می بینی و من پیچش مو       تو ابرو بینی و من اشارت های ابرو

 چیزی نمی گذرد که آخوند مرحوم می شود. بعد از فوت آخوند معلوم می شود که این طلبه که حجره اش در مدرسة نیم آورد بود مبلغ فرقه ضاله بابیت و بهائیت است و گرگی بوده است در لباس میش و در این مدت مرحوم آخوند با چشم برزخی خویش از نیات پلید او آگاه بود.

مرحوم آيت الله شهيد دستغيب نقل مي كنند كه يك روز مرحوم آخوند كاشي وسط مدرسه صدر در كنار حوض مشغول وضو گرفتن بودند كه ناگهان مي بينند خرسي دارد به طرفشان مي آيد. ايشان دوان دوان خودشان را به حجره مي رسانند و در حجره را مي بندند و از حال مي روند. چند روز بعد يكي از حاجي هاي بازار مي رود نزد آخوند و از ايشان گله مي كند كه: حاج آقا حالا ما را كه مي بينيد فرار مي كنيد؟ مرحوم آخوند، آن وقت متوجه مي شوند كه آن خرسي كه آن روز ديده اند همين حاجي بازاري بوده است.

آخوند کاشی در طول زندگانیش، جز عبادت و درس و تدریس چیزی دیگر از او دیده نشد. همسر و فرزندی اختیار نکرد تا شاید اینگونه کامرانی ها، صدمه ای بر او وارد نکند. در عبادت و ریاضت به قدری غرق در خود بود که هر چقدر طلاب، رفت و آمد در حجره اش می کردند، ملتفت آنها نمی شد و گاه می شد که از شدت توجه و حضور قلب در نماز و ذکر رکوع و سجود دیده شد که غش کرد و افتاد و چون به حال آمد، دوباره نماز را اعاده کرد و هر نیمه شب آنقدر در نماز سوز و گداز داشت و بدنش می لرزید که از بیرون حجره صدای لرزش و وضعیت حال او احساس می شد.

از او حالات عجیبه ظاهر می شده است. بسیاری از اکابر و از جمله مرجع بزرگ آیت الله حاج سیدحسین طباطبائی بروجردی شاگرد آخوند بودند و خود ظهور حالات عجیب را از آخوند اظهار می داشتند. او در نهایت فقر و تنگدستی زندگی می‌کرد. مرحوم شهید مدرس می گوید: من و او هر دو در زمان تحصیل خود، در نهایت سختی معاش بودیم و هر دو نسبت به حال یکدیگر ترحم داشتیم.

از عارف سالک حاج شیخ اسدالله طیاره نقل شده در یکی از روزها اقامتم در اصفهان مادری پیش من آمد و گفت که جوان بی گناهش به زندان افتاده و آزاد نمی شود واز من برای آزادی او کمک خواست از این رو بر سر آرامگاه مرحوم آخوند کاشی در تخت فولاد رفته یک سوره یس برای شادی روح ایشان خواندم و از او برای آزادی آن جوان مدد جستم سپس به طرف زندان رفتم تا برای آن جوان وساطت کنم. اما دیدم که به حمد خدا پیش از وساطت من او را آزاد کردند.

آیت الله سید محمد مقدس نقل کرد: ما به تفسیر آخوند کاشی می‌رفتیم. ایشان سوره فاطر را تفسیر می‌کرد. به آیه‌ای که صحبت از اجنحه ملائکه می‌کند رسید و حرف‌های مفسرین را نقل کرد که برخی می‌گویند کنایه از نیرو و قدرت است. بعد فرمود: این‌که بحث ندارد، من بعضی از ملائکه را دیده‌ام که بال و پر دارند.

آخوند کاشی در طول عمر با برکت خود از مطرح شدن دوری گزیدند اما خداوند نام او را جاویدان ساخت. در زمان حیاتش حوزه اصفهان به نام آخوند کاشی و جهانگیرخان معنا و مفهومی نداشت و همواره نام آخوند و خان ورد زبان طالبان علم بود. و بعد از وفاتشان سفارش کردند مرا در بیابانی به خاک بسپارید که فقرا و غربا را دفن می کنند و بر لوح قبر من نوشته شود «فقیر به حق اضعف خلق الله» بدون هیچ گونه القاب و عناوین و هیچ بقعه و بارگاهی ساخته نشود.

عروج ملکوتی

آخوند کاشی در شنبه ۲۰ شعبان ۱۳۳۳ق در ۸۴ سالگی در اصفهان درگذشت. و در تخت فولاد به خاک سپرده شد. در سال ۱۳۹۱ش در مشهد اردهال کاشان کنگره‌ای در بزرگداشت او برگزار گردید و از کتاب‌های «طایر قدسی» شرحی بر احوال علامه آخوند ملامحمد کاشانی اثر حسین جمشیدی و «همنوا با قدسیان» مجموعه مقالات درباره شخصیت او نوشته افشین عاطفی رونمایی شد.

به نام آفریننده عشق

حُذَیفة بن یمان، صحابی و صاحب سرّ پیامبر اکرم (ص) و از نخستین اسلام‌ آورندگان که در بسیاری از جنگ‌های صدر اسلام پیامبر (ص) را همراهی کرد. وی از اصحاب و شیعیان خاص حضرت علی (ع) بود. در برخی از روایات به عنوان یکی از ارکان چهارگانه صحابی امام علی (ع) از او یاد شده است.

از حذیفه روایاتی در‌ شأن و منزلت امام علی (ع) و اهل بیت (ع) نقل کرده‌اند. وی در فتوحات دوره خلفا از جمله جنگ نهاوند شرکت کرد. او از راویان حدیث غدیر است.

وی از سویی جزو مهاجران بود و از طرفی چون با یکی از طوایف مدینه هم‌پیمان بود، جزو انصار محسوب می‌شد. رسول خدا (ص)، حذیفه را دراین‌باره مخیر کرد و او انتساب به انصار را برگزید و پیامبر (ص) نیز آن را تأیید کرد. و بعد از میان مهاجران عمار به عنوان برادر وی انتخاب گردید.

با این که اسلام آورده بود٬ مشرکین مانع شدند در جنگ بدر حضور یابد؛ اما در جنگ احد به همراه پدر خود حضور یافت. حذیفه برای قاتلان پدرش آمرزش خواست و چون رسول خدا (ص) خواست خون‌ بهای او را از بیت المال بپردازد، حذیفه آنان را بخشید.

حذیفه در جنگ خندق، از طرف پیامبر (ص) مأموریت یافت از درون اردوگاه دشمن خبر کسب کند که با موفقیت این کار را انجام داد. وی در غزوات دیگرِ چون احد نیز همراه رسول خدا (ص) بود.

پیامبر اخبار بسیاری از حوادث و فتنه‌های آینده را با او در میان گذاشته بود و از باطن بسیاری افراد به او خبر داده و برخی منافقان را به او شناسانده بود، او گفته است: پیامبر حوادث آینده تا قیامت را بر من بازگو کرده است.

ویژگی ها

نقل شده است رسول خدا (ص) به هنگام بازگشت از تبوک، نام تک‌تک منافقانی را که قصد رم‌دادن مرکب وی را داشتند، به او فرمود. به همین دلیل شرح‌حال‌نگاران از وی با عنوان صاحب سرّ (رازدار) رسول خدا (ص) یاد کرده‌اند، رسول اکرم (ص) درباره حذیفه و امام علی (ع) فرمود: «آنان بهتر از همه مردم، منافقان را می‌شناسند.»

حذیفه از پیامبر روایات متعددی نقل کرده است و افراد بسیاری از او نقل روایت کرده‌اند. او به پرهیزکاری، دنیاگریزی و دوری از ثروت‌اندوزی معروف بود. عمر وی را در جنگ نهاوند، جانشین فرمانده سپاه نمود و او پس از کشته شدنِ نعمان‌ بن مقرن، فرماندهی سپاه را برعهده گرفت و نهاوند را گشود. سپس دینور٬ ری و همدان را نیز فتح کرد.

وی در میان اصحاب حضرت علی (ع)، یکی از ارکان چهارگانه یاد شده است. در خبری، حذیفه را در زمره هفت‌تنی دانسته که به‌سبب ایشان، عنایت‌های خدا بر مردم ارزانی می‌شده است و همانها با وصیت خود فاطمه زهرا (س) در نماز بر پیکر و خاک‌سپاری او حضور داشته‌اند.

هنگامی که حرکت علی(ع) برای شرکت در جنگ جمل به منطقه ذوقار به گوش حذیفه رسید، به یاران خود گفت: خود را به امیرالمؤمنین (ع) و وصی سید المرسلین برسانید که حق در یاری دادن اوست. از او روایاتی در‌ شأن و منزلت امام علی(ع) و اهل بیت رسول خدا(ع) نقل شده است.

حذیفه در روایتی، تصریح پیامبر(ص) بر امامان دوازده‌گانه پس از خود را نقل کرده است. حذیفه بن یمان از راویان حدیث غدیر از رسول اکرم (ص) است. علامه امینی نام و مشخصات ۱۱۰ صحابی راوی حدیث غدیر را مشخص کرده که یکی از آنان، حذیفه است.

ابن خلدون به نقل از سنن ابو داود آورده است که اسامه بن زید از ابن لقیطه و او از پدرش نقل می‌کند که حذیفه بن یمان گفت: به خدا سوگند نمی‌دانم آيا يارانم فراموش كرده‏‌اند يا خود را به فراموشى می‌زنند؟ به خداى سوگند پيامبر (ص) نام هيچ امیر گروهى را فرونگذاشت تا آن امیری که هنگام انقضاى دنيا می‌آید و همراهان او به سيصد و بيشتر می‌رسند٬ جز اينكه نام خود و نام پدر و قبيله‏‌اش را به ما باز گفت.

حذیفه نقل کرده است روزی از پشت سر پیامبر می‌رفتم که حالتی خاص به او روی داد. لحظاتی بعد از من پرسد آیا متوجه حال من شدی؟ عرض کردم بلی. فرمود: فرشته ای از خداوند اذن خواسته نزد من آمد تا برایم سلام کند و بشارتم دهد که حسن و حسین دو سرور جوانان بهشت هستند و فاطمه سیده اهل جنت است.

عروج ملکوتی

حذیفه در سال ۳۶ در مدائن درگذشت. اما برخی گزارش ها در مورد رسیدن خبر شهادت عمار به او٬ حکایت از زنده بودن وی در ماه صفر سال ۳۷ دارد. هادی الجبوری تولیت مقبره سلمان فارسی در مصاحبه‌ای چنین می‌گوید: «حذیفه ابتدا در فاصله دو کیلومتری سلمان و در کنار رودخانه دجله دفن شده بود. در سال ۱۹۳۱ میلادی آب رودخانه دجله به قبر وی نزدیک شد، به همین دلیل آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی دستور دادند که جسد وی منتقل شود. هنگامی که قبر باز شد مشاهد گردید که جسد وی پس از سیزده قرن هم‌چنان سالم است.»

به نام آفریننده عشق

رابعه عَدَویّه لقب گرفته به تاجُ الرجال با کنیهٔ امُ الخیر (۷۱۳ میلادی برابر ۹۵–۹۴ قمری- ۸۰۱ میلادی برابر ۱۸۵–۱۸۴ قمری) بانوی صوفی و شاعر عربی در سدهٔ دوم هجری بود. آن گونه که وی از خدادوستی سروده‌است برمی‌آید که از شوق به خدا و آگاهی بر دریافتن زیبایی ازلی اوست نه از ترس عذاب یا طمع در ثواب او.

او دختر «اسماعیل عدوی قیسی» بود. نام او را از این جهت رابعه گذاشتند که فرزند چهارم خانواده بود. رابعه یکی از کسانی است که فریدالدین عطار در کتاب تذکره الاولیایش از او یاد کرده‌است. رابعه صوفی ای بود ربودهٔ جذبات الهیه و در طریقت جذبه اش بر سلوک غلبه داشت. او طبع شاعری هم داشته و اشعاری در عشق به خدا سروده‌ است.

از منظر فرهیختگان‏

عطار نیشابوری می گوید: «آن مخدره‌ی خدر خاص، آن مستوره‌ی ستر اخلاص، آن سوخته‌ی عشق و اشتیاق، آن شیفته‌ی قرب و احتراق، آن نایب مریم صفیه، آن مقبول رجال، رابعه‌ی عدویّه – رحمها الله تعالی – اگر کسی گوید که ذکر او در صف رجال چرا کردی؟ گوییم خواجه‌ی انبیا- علیه الصلوة والسلام – می‌فرماید که «ان الله لا ینظر الی صورکم»، کار به صورت نیست به نیت نکوست… چون زن در راه خدای تعالی مرد باشد او را زن نتوان گفت.»

قدمعلی سرامی می گوید: «پیش از رابعه، کسی از حب و محبت الهی سخن نگفته بود. درواقع او نخستین عارفی است که این مضمون را به معنای حقیقی و تام و تمام کلمه و نه صرفاً به لحاظ تعبیر لفظی آن مفهوم که کاربردی زبانی و ظاهری است، در تصوف و عرفان اسلامی وارد کرد و به علاوه به قولی «جسارت ورزیده، میان مفهوم حب و مفهوم خلّت (صمیمیت و یکرنگی) که هرکه بدان درجت در دوستی حق رسید طاعت از وی برخیزد و حکم تکلیف از او ساقط می‌گردد، وفق داد و بدین‌گونه غوغایی برانگیخت و گشاینده راه دور و دراز و پرخطری شد که حسین‌ بن منصور حلاج با پیمودنش بر سر دار رفت.»

ویژگی ها

رابعه در بصره در خانه‌ ای بسیار فقیر متولد شد که حتی روغن چرب کردن ناف او را هم نداشتند. که پدرش برای گرفتن روغن به درب خانه همسایه‌ها رفت ولی کسی درب باز نکرد و وقتی به خانه برگشت از شدت ناراحتی سر به بالین خود گذاشت و خواب رفت که در خواب رسول‌ الله را دید که به او فرمود غمگین مباش که این دخترک نوزاد، بانوی گران‌قدری است که ۷۰ هزار تن از امت من در انتظار شفاعت او خواهند بود.

گفته‌ شده است وقتی رابعه پدر و مادر خودش را از دست داد به خاطر قحطی در بصره دچار فقر شد و به شغل رامشگری پرداخت. رامشگری در لغت به معنای مطربی و سازوآواز خوانی است نقل می‌کنند رابعه دو سال رامشگر بود تا اینکه سرزنش‌های اطرافیان و آشنایان خصوصاً سرزنش‌های ریاح بن عمر قیصی باعث توبه‌ی رابعه شد. نقل‌شده بعد از آن رابعه تا مدتی شاگرد ریاح بن عمر قیصی و حسن بصری بود.

برای رابعه کرامات زیادی گفته شده است ازجمله نقل کرده‌اند: «رابعه روزی به بیرون خانه رفته بود نامحرمی به او حمله کرد و رابعه گریخت و در راه به زمین افتاده و دستش شکست با همان حالی که بر زمین افتاده بود گفت: خدایا غریبم و بی‌پدرومادر و اسیر مانده و به بندگی افتاده و دست گسسته و مرا غمی نیست الا رضای تو و می‌خواهم بدانم تو راضی هستی یا نه؟ ندایی شنید غم‌ مخور که فردا جایی خواهی داشت که مقربان آسمان به‌ تو نازند.»

پس رابعه به خانه رفت و دایم روزه داشتى و همه ‏شب نماز کردى و تا روز بر پاى بودى. شبى خواجه از خواب درآمد. آوازى شنید. نگاه کرد، رابعه را دید در سجده که مى‏گفت: «الهى! تو مى‏دانى که هواى دل من در موافقت‏ فرمان توست و روشنایى چشم من در خدمت درگاه تو. اگر کار بدست من استى، یک ساعت از خدمتت نیاسودمى. امّا تو مرا زیردست مخلوق کرده ‏اى. به خدمت تو، از آن دیر مى ‏آیم». خواجه نگاه کرد. قندیلى دید بالاى سر رابعه آویخته، معلق و همه خانه نور گرفته. برخاست و با خود گفت: «او را به بندگى نتوان داشت».

پس رابعه را گفت: «تو را آزاد کردم اگر اینجا باشى، ما همه خدمت تو کنیم، و اگر نمى‏خواهى، هرجا که خاطر توست ب‏رو!». رابعه دستورى خواست و برفت و به عبادت مشغول شد. گویند که در شبانه روزى هزار رکعت نماز کردى. و گاه‏گاه به مجلس حسن بصرى رفتى و گروهى گویند که در مطربى افتاد و باز توبه کرد و در خرابه‏ اى ساکن شد. بعد از آن صومعه ا‏ى کرد و مدّتى آنجا عبادت کرد. بعد از آن عزم حج کرد و به بادیه رفت. خرى داشت که رخت بر وى نهاده بود. در میان بادیه بمرد. اهل قافله گفتند:«ما رخت تو برداریم». گفت: «من به توکّل شما نیامده ‏ام، بروید!». قافله برفت. رابعه گفت: «الهى! پادشاهان چنین کنند با عورتى عاجز؟ مرا به خانه خود خواندى، پس در میان راه، خر میرانیدى، و (مرا) در بیابان تنها بگذاشتى؟». در حال خر برخاست. رابعه بار برنهاد و برفت. راوى گفت: بعد از مدّتى آن خرک را (دیدم که‏) مى‏فروختند.

رابعه چون به مکّه مى‏رفت، در بادیه روزى چند بماند، گفت: «الهى! دلم بگرفت. کجا ب‏روم؟- من کلوخى، آن خانه سنگى- مرا تو مى ‏باید». حق تعالى بى ‏واسطه به دلش خطاب کرد که «اى رابعه! در خون هجده هزار عالم می‏شوى! ندیدى که موسى علیه السّلام دیدار خواست، چند ذرّه تجلّى بر کوه افکندم، کوه چهل پاره شد؟».

نقل است که شبی حسن بصری و دو سه یارش به دیدار رابعه رفتند و رابعه چراغ نداشت و آنها روشنایی طلبیدند، رابعه هم بر سرانگشت خود فوت کرد و انگشت او چون چراغ تا صبح می‌ افروخت». در این سخن و دیگر سخنان عطار در مورد زندگی رابعه علاوه بر ذکر کرامت رابعه مطلب دیگری هم هست و آن رفت و آمدها و شب‌نشینی‌های رابعه عدویه با مردانی هم‌چون سفیان ثوری و حسن بصری و دیگر صوفیان است که طبق نوشته‌های عطار اکثراً در منزل رابعه بوده درحالی‌که رابعه عدویه ازدواج هم نکرده بوده است.

از دیگر کرامات رابعه این است که نقل‌ شده است «روزی رابعه در حال نماز بود که یک نی در چشم او فرورفت و شروع به خون آمدن کرد ولی رابعه اصلاً متوجه نشد تا اینکه نمازش تمام شد.»

شبى‏ دزدى درآمد و چادرش برداشت. خواست تا ببرد، راه ندید. چادر بازجاى نهاد، بعد از آن راه بازیافت. دگر بار چادر برداشت و راه باز ندید، هم چنین تا هفت نوبت. تا از گوشه صومعه آواز آمد که: «اى مرد! خود را رنجه مدار که او چند سال است تا خود را به ما سپرده است. ابلیس زهره ندارد که گرد او گردد. دزد را کى زهره آن بود که گرد چادر او گردد. تو خود را مرنجان اى طرار، که اگر یک دوست خفته است، دوست دیگر بیدار است».

نقل است که روزى رابعه بر کوهى رفته بود. نخجیران و آهوان گرد آمدند و در وى نظاره مى‏کردند. ناگاه حسن بصرى پدید آمد. همه برمیدند. حسن چون آن بدید، متغیّر شد و گفت: «اى رابعه! چرا از من رمیدند و با تو انس گرفتند؟». رابعه گفت: «تو امروز چه خوردى؟». گفت: «پیه‏آبه». گفت: «تو پیه ایشان خورده‏ اى. چگونه از تو نرمند؟».

نقل است که حسن، رابعه را گفت: «رغبت شوهر کنى؟». گفت: «عقد نکاح بر وجودى وارد بود. اینجا وجود کجاست؟ که من از آن من نیم، از آن اویم و در سایه حکم او. خطبه از او باید کرد». گفت: «اى رابعه! این درجه به چه یافتى؟». گفت: «بدان که همه یافته‏ ها گم کردم در وى». حسن گفت: «او را چون دانى؟». گفت: «چون، تو دانى. ما بى‏ چون دانیم».

گفتند: «حضرت عزّت را دوست مى‏دارى؟». گفت: «دارم». گفتند: «شیطان را دشمن دارى؟». گفت: «از دوستى رحمن با عداوت شیطان نمى پردازم لکن رسول را- علیه الصّلاه و السّلام- به خواب دیدم. گفت: یا رابعه! مرا دوست دارى؟ گفتم: یا رسول اللّه! که باشد که تو را دوست ندارد؟ لکن محبّت حق، مرا چنان فروگرفته است، که دوستى و دشمنى غیر او در دلم نمانده است».

پرسیدند از محبّت. گفت: «محبّت از ازل درآمد و به ابد گذر کرد. و در هژده هزار عالم کسى را نیافت که یک شربت از وى درکشد. به آخر، به حق رسید و از او این عبارت ماند که: یحبّهم و یحبّونه». گفتند: «تو، او را که مى ‏پرستى، مى‏ بینى؟». گفت:«اگر ندیدمى نپرستیدمى».

نقل است که رابعه دایم گریان بودى. گفتند: «چرا مى‏ گریى؟». گفت: «از قطیعت مى‏ترسم. که با او خو کرده ‏ام، نباید که وقت مرگ ندا آید که: ما را نشایى!». گفتند: «بنده، کى راضى شود؟». گفت: «آنگاه که از محنت شاکر شود، چنان که از نعمت». گفتند: «اگر گناهکار توبه کند، قبول کند یا نه؟». گفت: «چگونه توبه کند؟ مگر خداوندش توبه دهد و قبول کند که تا او توبه ندهد، توبه نتواند کرد».

نقل است که وقت بهار در خانه ‏اى رفت و بیرون نیامد. خادمه گفت: «اى سیّده! بیرون آى تا آثار صنع بینى». رابعه گفت: «تو بارى درآى، تا صانع بینى. شغلنى مشاهده الصّانع عن مطالعه الصّنع». وقتى جمعى پیش رابعه رفتند. او را دیدند که گوشت به دندان پاره مى‏کرد. گفتند: «کارد ندارى؟». گفت: «از بیم قطیعت هرگز کارد نداشتم».

نقل است که یک‏بار هفت شبانه روز روزه نگشاد و شب نخفت. شب هشتم گرسنگى بر وى غلبه کرد. نفس فریاد برآورد که: مرا چند رنجانى؟ ناگاه یکى در بزد و کاسه‏ اى طعام آورد. بستد و بنهاد تا چراغ آورد. گربه بیامد و آن طعام را بریخت.

گفت:بروم، و کوزه آب آورم و روزه گشایم. چون برفت، چراغ‏ بمرد. خواست که آب خورد، کوزه از دستش درافتاد و بشکست. رابعه آهى کرد، که بیم بود که خانه بسوزد. گفت:«الهى! این چیست که با من بیچاره مى‏کنى؟». آوازى شنید که: «هان اى رابعه! اگر مى‏خواهى، تا نعمت دنیا بر تو وقف کنیم، امّا اندوه خود از دلت بازگیریم که اندوه من و نعمت دنیا در یکدل جمع نشود. اى رابعه! تو را مرادى است و ما را مرادى. مراد ما با مراد تو در یکدل جمع نشود». گفت: «چون این خطاب شنیدم، چنان دل از دنیا منقطع گردانیدم و امل کوتاه کردم، که سى سال است که چنان نماز کردم که گفتم: این بازپسین نماز من خواهد بود- اصلّى صلاه المودّع- و چنان از خلق مستغنى گشتم و بریده شدم که چون روز شدى، از بیم آن که خلق مرا مشغول کنند، گفتم: خداوندا! به خود مشغول گردان تا کسى مرا از تو مشغول نکند».

نقل است که حسن گفت: نماز دیگر پیش رابعه بودم. چیزى خواست بپزد و گوشت در دیگ کرده بود. چون در سخن آمدیم، گفت: «این سخن خوش‏تر از دیگ پختن». دیگ را همچنان بگذاشت تا نماز شام بگزاردیم. نان خشک بیاورد و کوزه ا‏یى‏ آب، تا روزه گشاییم. و بر سر دیگ رفت تا برگیرد. دیگ مى‏جوشید به قدرت حق- تعالى- پس در کاسه کرد (و بیاورد) و ما از آن گوشت بخوردیم. که طعامى بود که هرگز به ذوق آن نخورده بودیم. رابعه گفت: «به نماز برخاسته را چنین طعام سازند».

سفیان ثورى گفت: شبى پیش رابعه بودم. در محراب شد و تا روز نماز کرد. و من در گوشه دیگر نماز مى‏کردم. بامداد گفت: «شکرانه این توفیق، امروز روزه داریم».

مناجات رابعه عدویّه، رحمه اللّه علیها:

«بار خدایا! اگرمرا فرداى قیامت به دوزخ فرستى، سرّى آشکارا کنم، که دوزخ از من به هزار ساله راه بگریزد». گفت: «الهى! مرا از دنیا هر چه قسمت کرده ‏اى، به دشمنان خود ده. و هر چه از آخرت قسمت کرده ‏اى، به دوستان خود ده که ما را تو بسى». گفت: «خداوندا! اگر تو را از خوف دوزخ مى‏ پرستم، در دوزخم بسوز و اگر به امید بهشت مى ‏پرستم بر من حرام گردان و اگر از براى تو تو را مى ‏پرستم، جمال باقى از من دریغ مدار». گفت: «بار خدایا! اگر فردا مرا به دوزخ کنى، من فریاد برآورم که: تو را دوست داشته‏ ام، با دوستان چنین کنند؟». هاتفى آواز داد که: «یا رابعه لا تظنّى بنا ظنّ السّوء» به ما ظنّ بد مبر، نکو بر که تو را در جوار دوستان خود فرود آریم تا با ما سخن گویى. گفت: «الهى! کار من و آرزوى من از جمله دنیا یاد توست، و در آخرت لقاء تو. آن من این است. تو هر چه خواهى بکن». و شبى می ‏گفت: «یا رب! دلم حاضر کن. یا نماز، بى دل قبول کن».

عروج ملکوتی

چون وفاتش نزدیک آمد، بزرگان بر بالین او بودند. گفت: «برخیزید و جاى خالى گردانید، براى رسولان خداى». ایشان برخاستند و بیرون آمدند و در فراز کردند. آوازى شنیدند که: «یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ! ارْجِعِی إِلى‏ رَبِّکِ راضِیَهً مَرْضِیَّهً، فَادْخُلِی فِی عِبادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی». زمانى بود و هیچ آواز نیامد. در رفتند، وفات کرده بود. مشایخ گفتند: رابعه به دنیا آمد و به آخرت شد که هرگز با حق تعالى گستاخى ‏نکرد و هیچ نخواست و نگفت که مرا چنین دار و چنین کن!

نقل است که او را به خواب دیدند. گفتند: «حال گوى، از منکر و نکیر». گفت:«چون آن جوانمردان درآمدند و گفتند: من ربّک؟ گفتم: بازگردید و حق را بگویید که: با چندین هزار خلق پیرزنى را فراموش نکردى؛ من که از همه جهان تو را دارم، هرگز فراموشت نکنم تا کسى را فرستى که: خداى تو کیست؟».

نقل است که محمّد بن اسلم طوسى و نعمى طرسوسى که در بادیه سى هزار مردم را آب دادند هر دو بر سر خاک رابعه حاضر شدند و گفتند: «اى آن که لافها زدى که سر بر هر دو سرا فرو نیارم، حال کجا رسید؟». آواز داد که: «نوشم باد آنچه دیدم».

به نام آفریننده عشق

کمیل بن زیاد بن نَخَعی (۱۲-۸۲ق) از یاران برجسته امام علی (ع) و امام حسن مجتبی (ع) بود. وی از نخستین کسانی بود که پیشنهاد خلع عثمان و خلافت علی (ع) را مطرح کرد. در دوران حکومت امام علی (ع)، مدتی فرماندار منطقه هیت بود. هنگامی که سپاه معاویه، هیت را تصرف کرد، امام علی (ع) او را به سبب کوتاهی در دفاع از شهر سرزنش کرد. در منابع شیعه، روایات بسیاری از او نقل شده که دعای کمیل مشهورترین آنها است. از او در زمره زُهاد و عُباد کوفه یاد کرده‌اند.

کمیل دعای خضر را از حضرت علی (ع) آموخت و روایت کرده است از این رو به دعای کمیل مشهور گردید.

کمیل از بزرگان و رؤسای شیعیان به شمار می رفت و در خاندان و قبیله خود فرمان روا بود.

پس از شهادت امیرالمومنین در ماه رمضان 40 هجری، مردم کوفه با امام حسن مجتبی (ع) بیعت کردند. کمیل بن زیاد هم که همه خصیصه های امیرالمومنین را در امام حسن علیه السلام می دید، با او بیعت کرد و جزء سربازان و فدائیان آن شد.

در زمان امام حسین (ع) مردانی همچون: کمیل و قنبر غلام امام علی (ع) به دستور معاویه و یزید و به جرم طرفداری از اهل بیت علیهم السلام به زندان افتادند و درست یک روز بعد از واقعه عاشورا از زندان آزاد شدند.

کمیل بن زیاد توسط بسیاری از مسلمانان در سراسر جهان به عنوان یکی از بزرگترین صحابه شناخته می شود. او با سخنان حکیمانه، دعاها (که یادداشت/ حفظ کرد)، عشق به امام علی (ع)، موضع گیری در برابر ظلم، حاکمان فاسد و شهادت، میراث بزرگی از خود به جای گذاشت. زندگی او بر این نکته تأکید داشت که باید منظم، محکم، ایمان به خدا باشد و برای زنده نگه داشتن پیام خدا فداکاری کرد. شب های پنج شنبه سخنان شیرین در آسمان پر ستاره به پرواز در می آید، سخنان انسان را به یاد آن شهید بزرگواری می اندازد که نامش با دعا گره خورده است، میراثش جاودانه خواهد ماند.

حضرت علی علیه السلام به کمیل فرموده بود: ای کمیل! به آسمان بقا رسیدی و به عرش کبریا راه یافتی و از درجه فنا گذشتی!

عروج ملکوتی

کمیل پس از شنیدن خبر شکنجه اعضای خانواده و دوستانش تصمیم گرفت تنها کاری که باید انجام دهد این بود که خود را تسلیم کند تا آنها را از آزار و شکنجه نجات دهد. او عصای راه رفتن خود را گرفت و آماده بود تا خود را تحویل دهد.

اطرافیانش پرسیدند: “کمیل، این مردم تو را می خواهند. چرا پنهان نمی شوی.” کمیل پاسخ داد: نه دیگر. مردی که به مولای من دشنام دهد (منظور به حضرت علی) مردی نیست که من از او پنهان باشم. کسی که جرأت توهین کند. او (با اشاره به حجاج) می گوید دوستداران ابو کجا هستند. تراب (امام علی) من عاشق ابوتراب هستم».

با این وجود، نیروهای حجاج، کمیل را در کاخ نزد او آوردند. در این میان، کمیل شروع به یادآوری گذشته خود کرد. یاد روزهایی افتاد که در لشکر امام علی (ع) بود. او زمانی را به یاد آورد که گروه کوچکی متشکل از 400 سرباز را برای مقابله با یورش لشکر معاویه رهبری کرد. او به یاد آورد که از امام علی (ع) (هنگام خروج از هیت) نافرمانی کرد و نامه ای از حضرت علی دریافت کرد.

سخن امام علی (ع) را به یاد آورد: «کمیل، اهل بیتت را به نیکی امر کن، امر کن که شبانه مردم را یاری کنند». هنگامی که کمیل به حجاج معرفی شد، فرماندهی را دید که شمشیری به همراه نگهبانان (که حجاج را احاطه کرده بودند) حمل می کرد. کمیل می دانست که مرگ او قطعی است. اما قبل از مرگ، حجاج و کمیل به گفتگوی زیر پرداختند.

حجاج: پس تو کمیل بن زیاد نخعی هستی؟ کمیل: بله. حجاج: از تو حکایت هایی شنیدم، وقتی کوچکتر بودی، علیه خلیفه بزرگ عثمان سخن گفتی. کمیل: بله، من هستم. حجاج: و شنيدم تو كسی هستی كه عليه معاويه سخن گفتی. کمیل: بله. حجاج: شنیدم تو دوست داری علی بن ابیطالب، تو ابوتراب را دوست داری. کمیل: آری من ابوتراب را دوست دارم. حجاج: لعنت بر تو و بر ابوتراب، از ابوتراب جدا شو تا تو را رها کنم.

کمیل: راهی بهتر از راه ابوتراب به من نشان بده، من از آن پیروی می کنم، مولای من، امام علی (ع) به من فرموده است که مرا می کشی، دشمن خدا، هر چه می خواهی بکن، و بدان که روز جزا خواهد بود. حجاج: علی را تکفیر کن تا جانت حفظ شود. کمیل: دینی بهتر از دین علی به من نشان بده.

از آنجایی که کمیل نسبت به محبت خود به امام علی (ع) موضعی سخت گیرانه اتخاذ کرد، حجاج دستور داد سر کمیل را گردن بزند. و وی را به شهادت رساند. جسد او را در سرزمین ثویّه منطقه ای در اطراف کوفه دفن کردند.

به نام آفریننده عشق

محمد بن مکى، معروف به ‏«شهید اول‏» شاگرد فخر المحققین، یکى از اعاظم‏ فقهاى شیعه است. او در ردیف محقق حلى و علامه حلى است. اهل جبل عامل‏است که منطقه ‏اى است در جنوب لبنان و از قدیمى ‏ترین مراکز تشیع است و هم‏ اکنون نیز یک مرکز شیعى است.

شهید اول در سال ۷۳۴ متولد شده و در۷۸۶ به فتواى یک فقیه مالکى مذهب وتایید یک فقیه شافعى مذهب،شهید شده است. او شاگرد شاگردان علامه حلى، از جمله فخر المحققین (فرزند علامه حلى) بوده است. کتاب هاى معروف شهیداول در فقه عبارت است از: اللمعه که در مدت کوتاهى در همان زندانى که منجربه شهادتش شده است تالیف کرده است و عجیب این است که این کتاب شریف‏ را در دو قرن بعد فقیهى بزرگ شرح کرد که او نیز سرنوشتى مانند مؤلف را پیداکرد یعنى شهید شد و «شهید ثانى‏» لقب گرفت.

شرح لمعه تالیف دیگر شهید است که همواره از کتب درسى طلاب بوده و هست. کتابهاى دیگر شهید اول عبارت است از: دروس – ذکرى – بیان – الغیبه‏ا لقواعد. همه کتب او از نفائس آثار فقهى است. کتب شهید اول نیز مانند محقق وعلامه حلى و… در عصرهاى بعد از طرف فقهاء شرحها و حاشیه‏ هاى زیادى ‏خورده است.

در میان فقهاء شیعه، کتابهاى سه شخصیت فوق الذکر یعنى محقق‏ حلى، علامه حلى و شهید اول که در قرن هفتم و هشتم مى ‏زیسته‏ اند، به صورت‏ متون فقهى درآمده و دیگران بر آنها شرح و حاشیه نوشته ‏اند و کسى دیگر نمى‏ بینم که چنین عنایتى به آثار او کرده باشند. فقط در یک قرن گذشته، دو کتاب‏ از کتابهاى شیخ مرتضى انصارى که در حدود صد و سیزده سال اکنون‏ ۱۳7 سال از وفاتش مى ‏گذرد، چنین وضعى به خود گرفته است.

خاندان شهید اول، خاندان علم و فضل بوده و نسل هاى متوالى این شرافت را براى خود نگهدارى‏ کرده اند. شهید سه پسر دارد که هر سه از علما و فقها بوده ‏اند. همچنانکه‏ همسرش  ام على، و دخترش ام الحسن نیز فقیهه بوده‏ اند و شهید، زنان را در پاره ‏اى از مسائل به این دو بانوى فاضله ارجاع مى ‏کرده است.

اساتید

• فخر المحققین
• سید عمید الدین بن عبد المطلب حلى
• سید ضیاء الدین عبد الله حلى
• سید تاج الدین بن معیه حسینى
• سید علاء الدین بن زهره حسینى
• شیخ على بن طران مطار آبادى
• شیخ محمد بن جعفر مشهدى

شاگردان

• شیخ مقداد سیورى صاحب کتاب‏«التنقیح‏»
• شیخ حسن بن سلیمان حلى صاحب کتاب‏«مختصر بصائر الدرجات‏»
• سید بدر الدین حسن بن ایوب مشهور به نجم الدین اعرج الحسینى
• صاحب کتاب المحجه البیضاء در طهارت
• شیخ شمس الدین محمد مشهور به ابن عبد العال کرکى عاملى
• شیخ زین الدین على بن خازن حائرى

ویژگی ها

شهید اول، یکى از فقهاى بارز و نامدار جهان تشیع به شمار مى ‏آید که آوازه او،ازمرزهاى جغرافیایى مناطق اسلامى نیز بیرون رفته است و در مراکز علمى و حقوقى‏ جهان،نام او آشنا و مطرح مى ‏باشد.

شهید اول، از بزرگان فقهاى امامیه و از اعاظم مجتهدین تاریخ اسلام مى ‏باشد. عالم عامل کامل، محدث، رجالى، اصولى، ادیب و شاعر در اصطلاح رجال ‏«امام الفقه‏» نامیده شده است.

شهید اول، نخستین شهید نامدار وبزرگوار از این سلسله نور و رحمت در این طیف و قشر است که شاید از نظر نداشتن‏ همتا و نظیر در آن رتبه و منزلت، از نظر فقهى و علمى که او داشته است او را «شهیداول‏» و نخستین شهید نامیده باشند و گرنه شهداى بسیارى از سلسله علما و محدثین و دانشمندان داریم که شاید شهیدى که اول نامیده شده است در هزارمین ردیف آنان‏ قرار گرفته باشد.

او مردى ضعیف الجثه و کوتاه قد بود. هم مباحثه‏اى داشت‏ به نام ‏«ابن جماعه‏ شافعى‏» که در اواخر هم و عامل شهادتش گردید. میان این دو دانشجو مباحثه‏ اى ‏درگرفت، در وسط دوات و قلمدانى بود. ابن جماعه به عنوان تحقیر لاغرى اندام اوگفت: «من از پشت دوات جثه ‏اى را احساس مى ‏کنم ولى نمى ‏فهمم معناى آن‏چیست؟ شهید در پاسخ تحقیر او گفت: «آرى فرزند یک تن بزرگتر از این نمى‏ شود.»

(این نوعى تعییرى بود که تو فرزند یک نفر نیستى، بلکه فرزند جماعتى هستى) ابن جماعه از این پاسخ، شرمنده گردید و از آن روز کینه و عداوت او را در دل‏ داشت.

شهید به منظور دیدار و ملاقات علماى بزرگ اسلام و کسب تجارب و بهره مندى از اندوخته هاى آنان به سیر آفاق پرداخت و به مراکز علمى دمشق، مصر، مفلسطین ، مکه و مدینه و دیگر شهرها مسافرت کرد.

در سال ۷۶۸ ق. در دمشق به محضر فیلسوف بزرگ شیعى و حکیم فرزانه، قطب الدین رازى، مشرف شد و از خرمن دانش او خوشه ها چید و به گواهى نقل روایت از دست مبارکش مفتخر گشت.

وى با اطلاع و آگاهى کامل از فقه غنى شیعه، با دانشمندان بزرگ اهل سنت نیز در ارتباط بود و در حوزه هاى درس آنها شرکت مى کرد. چنان بر نظریات فقهى آنان آگاهى و تسلط داشت که اهل سنت در اعمال عبادى و مسائل مذهبى به وى مراجعه مى کردند و بر مذهب آنان فتوا مى داد. خودش مى نویسد:

من مصنفات و مرویات حدود چهل تن از علماى مکه، مدینه، بغداد، دمشق، بیت المقدس و مقام خلیل (در فلسطین) را از آنان روایت مى کنم. من صحیح بخارى نیز صحیح مسلم، مسند ابى داوود، جامع ترمذى، مسند احمد و دیگر کتابهاى آنان را روایت مى کنم.

او بحق از پارسایان و شب زنده داران بود که به قدرت و نیروى خدایى که سرچشمه همه کرامتها و قدرتهاست، پیوستگى داشت. در سختیها و مشکلات و حوادث روزگار، لطف و رحمت خدا شامل حالش مى شد و مصایب و ناراحتى روزگار را به سادگى پشت سر مى گذاشت. از او نقل شده که گفته است:

مجلس من در دمشق از دانشمندان اهل سنت به موجب نزدیکى و رابطه اى که با آنها داشتم خالى نبود ولى وقتى آغاز به نوشتن کتاب لمعه کردم بیم آن داشتم که فردى از متعصبان وارد شود و ببیند، اما از لحظه شروع تا پایان کتاب هیچ یک از آنان بر من وارد نشدند و این از الطاف غیبى الهى بود.

او با تقیه شروع به نوشتن فقه شیعه کرد و با توکل به خداوند متعال و پشتکار و اطمینان به نفس در مدت هفت روز، بدون اینکه بیگانگان متوجه شوند، کتاب را به پایان رساند. با این ویژگی ها و حالت هاى معنوى است که محققان و اندیشمندان بر ستایش از او برآمده و به صفات پسندیده وى را ستوده اند.

در عصر او شخصى به نام محمد یالوشى عاملى، پرچم مخالفت برداشت و به دنبال فتنه و آشوب در بین امت اسلامى برآمد. وى گر چه در آغاز شاگردان شهید اول بود و در سخنورى برازنده و بیانى شیرین و جذاب داشت ولى از راه شعبده و تردستى ، مسیر سحر و کهانت را پیمود و کم کم به جایى رسید که ادعاى نبوت کرد و از راه نیرنگ، مردم را به مذهب جدیدى فراخواند.

شهید اول، سحر او را از طریق سحر باطل نمود و در برابر این شخص و دعوتش ایستاد و فتواى قتل او را صادر کرد و براى جلوگیرى از نشر این بدعت مجدد و در نطفه خفه کردن این فتنه حکومت دمشق را وادار کرد که لشکرى را آماده کند. آنگاه که لشکر آماده شد، به فرمان شهید به مقر محمد یالوشى و پیروانش به نبطیه در جبل علمى حرکت کرد. بین آنها در آن نقطه جنگ و درگیرى شروع شد و سرانجام محمد یالوشى کشته شد و بسیارى از نیروهایش از بین رفتند.

مرحوم محدث نوری از سید حسین قزوینی، نقل می‌کند که وی می‌گوید: من در سال ٩۵۵‏ هجری (۱۰۹ سال بعد از شهادت شهید اول) به خواب دیدم در قریه جزّین هستم (روستای شهید اول). به در خانه شیخ رفتم و در زدم. شیخ جلو آمد. از او خواستم کتابی را که علامه حلی در باره اجتهاد تألیف کرده برایم بیاورد. شیخ به درون خانه رفت و آن کتاب را با کتاب دیگری که به گمانم در زمينه روایات بود، آورد و به من داد. چون از خواب برخاستم دیدم آن دو کتاب در کنار من است.

از منظر فرهیختگان

در المقابیس این گونه از او یاد شده است: استاد با اراده پرکار، گوهر یگانه روزگار، مفتدای سترگ و علامه دانشمند بزرگ…

در الؤلؤ البحرین این گونه از او یاد شده است: دانش و فضلش مشهورتر از آن است که به بیان در آوریم. دانشمندی توانا و چیره دست بود و فقیهی دریا آسا و کوشا…

محدث نوری این گونه او را یاد می کند: تاج شریعت، مایه افتخار شیعه، خورشید دین و آیین و به عقیده برخی جامع ترین فقیه است.

شیخ حر عاملی این گونه او را یاد می کند: فقیه و محدثی دقیق، دریا دل کامل، عابدی پارسا، یگانه روزگار و در عصر خود بی نظیر بود.

استادش فخرالمحققین می گوید: من از شاگردم محمد بن مکى بیش از آنچه او از من استفاده نموده است بهره بردم.

محقق خوانسارى مى نویسد: شهید اول بعد از محقق حلى بزرگترین فقهاى آفاق است تمام دانشمندان به بصیرت و استادى او معترف اند. برازندگى و درخشش وى در فقه و قواعد احکام همچون برازندگى شیخ صدوق، در نقل احادیث اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلام است. در طول تاریخ گذشته مثل شهید اول نیامده است.

محقق ثانی در مورد شهید اول می گوید: افضل المتقدمین و المتاخرین…

آثار

• اختصار الجعفر
• الاربعون حدیثا
• الاربعون مساله
• الاعتقادیه
• الالفیه فی فقه الصلوه، با شرحى که شهید ثانى بر آن مرقوم داشته ‏اند، تحت‏نام ‏«المقاصد العلیه‏» در تهران چاپ سنگى شده است.
• الباقیات الصالحات
• البیان در فقه (مطبوع)
• التکلیف یا تکلیفیه
• جامع البین یا الجامع بین شرحى الاخوین که شرح تهذیب الاصول علامه ‏حلى است که ما بین دو شرح تهذیب که از سید عمید الدین و سید ضیاء الدین ‏خواهر زادگان خود علامه حلى مى ‏باشد، جمع و تالیف نموده است.
• حاشیه شرح ارشاد علامه حلى

عروج ملکوتی

در روز پنجشنبه نهم جمادى الاولى سال‏۷۸۶ ه.ق در عهد سلطنت ‏یرقوق،با فتواى قاضى‏ برهان الدین مالکى و عباد بن جماعه شافعى، پس از تحمل یک سال حبس و زندان درقلعه شام، در دمشق صورت گرفت و با کینه‏ ها و عداوت هاى دیرینه‏ اى که از او داشتند، بدن شریفش را به دار کشیده و سنگسار کرده و جسم بى جانش را سوزاندند و مورد اهانت ها قرار دادند.