زندگینامه علاءالدوله سمنانی

به نام آفریننده عشق

علاء الدوله احمد بن محمد بن احمد بیابانکی سمنانی از بزرگان تصوف ایرانی و از شاعران و نویسندگان سده‌های هفتم و هشتم هجری قمری بود.

ویژگی ها

وی در ماه ذیحجه سال ۶۵۹ ق در قریه بیابانک سمنان که در دوازده کیلومتری جنوب غربی شهر سمنان واقع است، متولد شد. تحصیلات ابتدایی وی در مکتب خانه محلی بیابانک بوده است. تا سن پانزده سالگی از علوم عقلی و نظمی چیزی آموخت و آن گاه به همراه عموی خویش، ملک جلال الدین، در دستگاه ارغونخان وارد شد و به تدریج مقرب درگاه شاه ایلخانی شد و دارای قبا، کلاه و سلاح گردید و در اندک مدت مورد توجه و عنایت خاص قرار گرفت.

پدر شیخ علاء الدوله، محمد، ملقب به ملک شرف الدین، در دستگاه سلطنت ارغون خان و غازان خان پادشاهان ایلخانی، دارای مقام، منزلت، اعتبار و عزت بود. مادر شیخ، خواهر رکن الدین صاین، از عالمان و قاضیان بزرگ عهد ایلخانی بود و علاء الدوله، فقه و حدیث را نزد او فرا گرفت.

سال ورود شیخ به دیوان ایلخانیان را ۶۷۴ ق نگاشته‌اند، اما خدمتش در این دربار چیزی نپایید. شیخ خود می‌گوید: جنگی که بین سلطان و عمویش- سلطان احمد تکودار- در قلب قزوین در گرفت (۶۸۳ ق) در آن گاه من بیست و چهار سال داشتم و از همراهان و ملازمان ارغوخان بودم. اما خدمت به ارغون شاه را ترک نگفت تا سال ۶۸۵ ق فرارسید و شیخ به واسطه کسالت، خدمت ایلخانیان را ترک و به موطن خود سمنان بازگشت و در بیست و شش سالگی، به تحصیل و دانش و تهذیب اخلاق و طلب سلوک، همت گماشت.

ادبیات عرب را نزد سید اخفش و علم فقه را نزد سید تاج الدین آموخت و از رکن الدین صایم و رشید ابن ابی القاسم استماع حدیث نمود و اجازه روایت گرفت. سیر و سلوک عرفانی وی، از کناره گیری خدمات دیوانی و انفاق و تطهیر اموالش آغاز شد، چنان که غلامان و کنیزان خود را آزاد ساخت و حقوقی را که از دیگران بر عهده وی بود، رها کرد و اموال خود را وقف نمود و خانقاه سکاکیه سمنان را که منسوب به شیخ حسن سکاک سمنانی، از مشایخ قرن پنجم و ششم هجری بود، بازسازی نمود.

پس از چندی برای دیدن قطب زمان و مرشد کامل، راه بغداد پیش گرفت و در بیست و هشت سالگی، به آن شهر رفت و دست ارادت به مطلوب خود داد و سپس از آن جا برای گزاردن حج ، به مکه مشرف شد و این نخستین حج او بود و بعد از آن نیز چند بار دیگر این زیارت را تجدید کرد. وی تا سال ۶۹۹ ق هنوز در خدمت عبدالرحمن اسفراینی بسر می‌برده است و در این مدت در سیر و سلوک و یا شاید بعد از آن، چند گاهی در سیر بلاد قدس ، شام و امثال آن نواحی، روزگار می‌گذرانده است. خواجوی کرمانی از ارادتمندان او بوده است و گردآوری دیوان اشعار وی را نیز به او نسبت داده‌اند.

علاءالدوله مردی ثروتمند بود و چندین بار نیز سفر حج را انجام داد. گسستن کامل او از خدمات درباری در سال ۷۰۵ ق؛ و با اجازهٔ الجایتوخان صورت گرفت. پس از سال ۷۲۰، علاءالدوله در خانقاه سکاکیه معتکف شد.

علاءالدوله سمنانی می گوید که به واقعه (مکاشفه) روح مطهر خواجه عالم (ص) را دیده است.

همچنین می گوید: روزی به ذکر لا اله الا الله مداومت می کردم تا چشمه ای از نور را که ستاره های درخشان از آن بیرون می آمد، دیدم.

سمنانی می گوید: در اثر مداومت بر اذکار، از عجایب و غرایب چیزهایی مشاهده کردم که در شمار نمی آید و اگر اندکی از آن را ذکر کنم محال است کسی که به معنی آن نرسیده انکار نکند، جهت آنکه از طور عقل بیرون است.

نقل است: در هنگام نبرد ارغون خان با احمد تکودار، علاء الدوله هنگام تکبیر گفتن و یورش بردن به سپاه مقابل بود که حالتی خاص به وی داد و چشم باطن وی نیز باز شد و حقايق آسمانی را مشاهده کرد.

ظاهرا علاء‌الدوله در پایان عمر می‌فرمود که من هرگونه طعن غلیظ که به نسبت شیخ محی‌الدین ظاهر گردانیده‌ام بالاخره از قصور فهم خود دانسته از آن نوع اعتقاد، طریق انصراف واجب دیده‌ام.

آثار

• خمخانه وحدت
• دیوان اشعار
• مطلع النقط و مجمع اللقط
• سرالبال فی اطوار سلوک اهل الحال
• سلوه العاشقین و سکة المشتاقین
• مشارع ابواب القدس و مراتع الانس
• مناظر المحاضر للناظر الحاضر
• العروة لاهل الخلوة والجلوة (عروة الوثقی)
• آداب السفره
• ارشاد المومنین

عروج ملکوتی

علاءالدوله سمنانی در ۲۲ رجب ۷۳۶ ق در ۷۷ سالگی درگذشت و بیرون خانقاه صوفی آباد در محل حظیره شیخ جمال الدین عبدالوهاب بارسینی به خاک سپرده شد. امروزه بنای آرامگاه شیخ علاءالدوله سمنانی در روستای صوفی آباد از روستاهای شهرستان سرخه در استان سمنان قرار دارد.