مراحل عرفان کدامند؟

به نام آفریننده عشق

در مطلب گذشته به توضیحات مختصری در مورد عرفان پرداختیم. در این مقاله می خواهیم وارد جزئیات شده و مراحل و درجات مختلف عرفان را با برای شما بیان کنیم.

مراحل عرفان و سیر و سلوک

مراحل عرفان را می توان از مناظر متفاوتی دسته بندی کرد. می توان آنها را از باب روایات بررسی کرد, می توان نظرات عرفای بزرگ را در آن وارد کرد و هم چنین می توان کمی محتوای شاعرانه به آن داد و آن را زیباتر کرد. در ابتدا ما مراحل عرفان را که توسط یکی از عارفان و شاعران معروف قرن ششم یعنی عطار نیشابوری رضوان الله علیه بیان شده است و نام آن را هفت شهر عشق گذاشته است برای شما می گوییم.

از منظر عطار نیشابوری عرفان هفت مرحله دارد و نخستین مرحله آن «جستجو و طلب» است، باید در راه مقصود کوشید. دوم مقام «عشق» است که بی‌درنگ باید به راه وصال گام نهاد. سوم «معرفت» است که هر کس به قدر شایستگی خود راهی برمی‌گزیند. چهارم «استغنا» است که مرد عارف باید از جهان و جهانیان بی‌نیاز باشد. پنجم مقام «توحید» است که همه چیز در وحدت خدا مشاهده می‌شود. ششم مقام «حیرت» است که انسان در می‌یابد که دانسته‌های او بسیار اندک و محدود است. هفتم مقام «فنا» است که تمام شهوات و خودپرستی‌های آدمی از او زایل می‌شود و می‌رود تا به حق واصل شود و در واقع از این فنا به بقا می‌رسد.

اما امام خمینی رضوان الله علیه مراحل عرفان را چهار مرحله می داند و آن را این گونه توصیف می کند:

1. سیر از خلق به حق مقید نه حق مطلق.

2. سیر از حق مقید به حق مطلق.

3. سیر از حق به سوی خلق حقّی به واسطه حق.

4. سیر از خلقی که همان حق است یعنی از حضرت اعیان ثابته به سوی خلق؛ یعنی به سوی اعیان خارجی (به وسیله حق) یعنی به وجود حقانی خودش.

شاید طبقه بندی امام خمینی برای بعضی گنگ و نامفهوم باشد اما از حیث عرفان نظری قابل تامل است.

احمد غزالی در کتاب «بحر الحقیقه» سیر و سلوک را در «هفت بحر» ارائه داده است که عبارتند از:

1. بحر معرفت: که گوهر آن «یقین» است و این معرفت عبارت است از غرق شدن عارف در وجود، جمال و کمال او.

2. بحر جلال: که گوهر آن حیرت است.

3. بحر وحدانیت: که گوهر آن حیات است.

4. بحر ربوبیت: که گوهر آن بقاء است.

5. بحر الوهیت: که جانمایه آن وصال است.

6. بحر جمال: که جان و سرّ آن رعایت است (استغراق در لطافت و اضافت).

7. بحر مشاهد: که گوهر آن «فقر» است.

علامه حسن زاده آملی رضوان الله علیه نیز در شعری چهار مرحله مختصر برای عرفان ذکر کرده اند:

سرمایه راهرو حضور و ادبست

آن گاه یکی همت و دیگر طلبست

ناچار بُوَد رهرو ازین چار اصول

ورنه به مراد دل رسیدن عجبست

این خلاصه ای بود از مراحل عرفان نظری اما اگر بخواهیم مراحل عرفان عملی که پاسخ سوال “چه باید بکنم؟” است را بگوییم توضیحات و تفصیلاتی را می طلبد که در این مقاله نمی گنجد و شما می توانید بخشی از آن را از این مطلب مطالعه نمایید.