زندگینامه هاشم قزوینی
به نام آفریننده عشق
هاشم مدرس قزوینی (۱۲۷۰-۱۳۳۹ش)، از علمای بزرگ شیعه و از مدرسان حوزه علمیه مشهد در سده سیزدهم و چهاردهم شمسی بود.
ویژگی ها
شیخ هاشم قزوینی عالم متفکر و زاهد با تقوا در سال ۱۲۷۰ش. در یکی از آبادی‌های اطراف قزوین دیده به جهان گشود. شیخ هاشم مقدمات و ادبیات را در قزوین نزد اساتید آن روز فرا گرفت و پس از تکمیل ادبیات نزد استادان معروف قزوین (حضرت آیت الله حاج ملا علی طارمی و حضرت آیت الله آخوند ملا علی‌اکبر)، سطوح عالیه فقه و اصول را خواند. و در همین شهر فلسفه اشراق و فلسفه مشاء را نزد استاد عالیقدر خود، مرحوم علامه سید موسی زرآبادی آموخت.
آنگاه برای تکمیل مدارج علمی به اصفهان عزیمت نمود و نزد استادان آن دیار، مرحوم آیت الله حاج محمد ابراهیم کلباسی، و آیت الله شیخ محمدحسین فشارکی کسب فیض کرد، و بعد از شش سال به وطن بازگشت، اما باز هم شوق به کسب علم وی را مایل به مهاجرت به مشهد مقدس نمود و در آنجا از محضر حضرت آیت الله حاج آقا حسین قمی، آیت الله میرزا محمد آقازاده خراسانی و آیت الله میرزا مهدی اصفهانی کسب کمال نمود و از دو استاد اخیر به اجازه اجتهاد مفتخر گردید و همین اجازه از طرف حضرت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی حاشیه زده شد و تأیید گشت.
آیت الله خامنه ای در توصیف ابعاد شخصیت استاد فرزانه اش این چنین فرمود: «پس از اینکه شرح لمعه را تمام کردم، رفتم درس مکاسب و رسائل مرحوم آیت الله شیخ هاشم قزوینی که اهل ریاضت و مدرس درجه یک مشهد و بسیار مرد محترم و مُلا و معروف در بین خواص مشهد، مرد آزاده و روشن ضمیر بود، به خصوص در نزد اهل علم، ایشان مرد مُلا و جامع و خوش بیان بودند؛ به طوری که من در نجف و در قم که اغلب درس های آنجا را رفتم کسی به خوش بیانی ایشان ندیدم، بخش عمده درس رسائل و مکاسب و کفایه را پیش ایشان خواندم. یک مدتی هم درس خارج حاج شیخ هاشم قزوینی رفتم؛ یعنی ایشان با اصرار خود ما یک درس خارج اصول شروع کرد، مرحوم شیخ هاشم با بحث وسیع، همه اقوال را نقل می کرد و بعد رد می کرد».
همچنین درباره روحیه استکبار ستیزی استادشان فرمود: «مرحوم آیت الله قزوینی تنها روحانی ای بود که بر اساس همان آزادگی و بزرگ منشی اش در مقابل شهادت مرحوم نواب صفوی عکس العمل نشان داد و در مجلس درس از شهادت مرحوم نواب صفوی و یارانش به دسیسه دستگاه حاکم انتقاد شدید کرد و تأثر خودش را از شهادت آن ها ابراز داشت و گفت: «مملکت ما کارش به جایی رسیده که فرزند پیغمبر را به جرم گفتن حقایق می کشند.»
از کرامات نفسانی حاج شیخ هاشم به روایت خودشان:
زمانی که من در اصفهان درس می خواندم، سال سختی پیش آمد و ما طلبه ها در مدرسه با وضع نامناسبی زندگی می کردیم و گاهی از گرسنگی، ضعف شدید بر ما عارض می شد، روزی شنیدیم که در خارج شهر گوشت شتر پخش می کنند، من هم به آن سو رفتم و جمع زیادی مانند من چشم‌هایشان را به مقَسِّم دوخته بودند تا اینکه در آخر مقدار پنج سیر از آن گوشت نصیب من شد.
مسرور بودم که بی نصیب نشده‌ام، به طرف مدرسه راه افتادم. در مسیر راه در کنار کوچه ای دیدم یک زن ارمنی نشسته و دو دختر بچه اش را در دو طرف خود خوابانیده، سر یکی را روی زانوی راست و سر دیگری را روی زانوی چپ خود گذاشته است، چشمان این دو دختر از بی حالی و بی رمقی مانند مردگان روی هم بود و آهسته آهسته نفس می کشیدند.
آن زن که چشمش به من افتاد و از لباس هایم مرا فرد روحانی تشخیص داد، با حال شرمساری و ضعف بی نهایت به من ملتجی شد و با زبانی که من نمی فهمیدم، اظهار حاجت کرد و اشاره به دو دخترش نمود و به من فهمانید که به فریاد این فرزندانم برسید که در شرف تلف و هلاکت هستند و گاهی هم سر به سوی آسمان می کرد و با زبان خود دعا می کرد.
خیلی ناراحت شدم، خود را فراموش کردم و به آن زن فهماندم که اینجا باشید من می آیم، به مدرسه رفتم و همان گوشت ها را سرخ کردم و برگشتم و به آن زن دادم، او قلیه ای از آن را نزدیک دهان یکی از دختر ها برد و فشار داد و قطره آبی از آن گوشت به دهان او چکید و مقداری چشم خود را باز کرد! قلیه دیگری را گرفت و در دهان دختر دیگر فشار داد، او هم چشم باز کرد. کم کم آن تکه های گوشت را به دخترانش داد و سر به سوی آسمان گرفت و برای من دعا کرد.
از او خداحافظی کردم و به مدرسه آمدم، در حالی که بعد از ظهر بود و هوا گرم و ضعف گرسنگی وجودم را گرفته بود، دراز کشیدم و خودم چیزی نداشتم که سدّ جوع کنم، ناگاه دیدم در حجره باز شد و پیرمردی نورانی که بقچه ای در دست داشت وارد شد و من به او سلام کردم. حالم را پرسید، بسیار محبت کرد و پرسید: چه می کنی؟ گفتم: دراز کشیده ام.
فرمود: این بقچه از آنِ شماست، این را گفت و از اتاق بیرون شد! من به شک افتادم که این پیرمرد خوشرو و نورانی که بود؟! دنبالش روان شدم، ولی او را نیافتم! آمدم به حجره و آن بسته را باز کردم، دیدم که نان های تافتون معطر و روغنی است که تا آن زمان از آن ها ندیده و نخورده بودم، یادم آمد که از آن پیرمرد پرسیدم چه کسی این ها را فرستاده است؟ اشاره ای کرد که مپرس، کسی که چرخ و پر به دست اوست به یاد شماهاست و از اتاق خارج شد! بعضی از دوستان خود را صدا زدم و جریان را نقل کردم و از آن تافتون ها همه سیر خوردند و من از حالت ضعف و سستی بیرون آمدم.
روزی آیت الله هاشم قزوینی به آیت الله وحید فرمود: اواخر عمر من است، درسم را ناقص گذاشتم. شما در مشهد بمانید درس مرا کامل کنید. آیت الله وحید گفت: نه می خواهم بروم نجف. حاج شیخ ساکت شد. آیت الله وحید چهار ماه در تهران معطل شد و نتوانست به نجف برود و می گفت: «مثل اینکه حاج شیخ مرا قبض کرد که من نتوانم به نجف بروم» تا بالاخره مجبور می شود برگردد مشهد بعد از فوت حاج شیخ درس ایشان را تمام کند.
مرحوم حاج میرزا عبدالله، از اهالی قلعه هاشم خان نقل می کردند: در قلعه هاشم خان یخچال طبیعی می ساختند. روزی یکی از کارگران که ازحضور شیخ آگاه نبود به کارگران می گوید: پسرِ مهدی (مهدی نام پدر مرحوم شیخ هاشم است) پولها را به خمره می ریزد و به ما مزد نمی دهد و این در حالی بود که شیخ هیچ پولی برای پرداخت مزد کارگرها نداشت.
حاج شیخ از این موضوع بسیار ناراحت شده و بیرون می رود و در ابتدای روستا ناراحت قدم می زند و در فکر فرو می رود که چگونه پول کارگران را بپردازد. یک مرتبه اسب سواری از راه می رسد و مبلغ یک صد تومان به شیخ می دهد و می گوید: شیخ! بری الذمه شدم، بری الذمه شدم. شیخ می گوید تأمل کن حساب کنیم، ولی آن شخص به سرعت از نظرها دور می شود و شیخ با آن یک صد تومان تمام بدهی ها و مزد کارگرها را پرداخت می نماید.
شیخ هاشم قزوینی می گوید: یک روز، بین خواب و بیداری دیدم قیامت برپا شده و مردم فوج فوج بر سمت جایگاهشان می روند و بهشتیان نیز به سوی بهشت می روند. من هم راه افتادم. فهمیدم که بهشتی هستم و به سمت بهشت می روم اما دو تا دَر پیدا شد، از یک در، مردم دسته دسته می رفتند و از دری دیگر تک تک. به طرف دری رفتم که مردم فوج فوج داخل آن می شدند دیدم کسی جلوی من را گرفت و گفت: کجا می روی؟
گفتم: بهشتی هستم و به طرف بهشت می روم. گفت: شما حق نداری از این در بروی، گفتم: چرا؟ گفت: بالای سرت را نگاه کن. وقتی بالای سرم را نگاه کردم، دیدم که نوشته: باب الحسین علیه السلام. آن شخص گفت: این درب مخصوص ابی عبدالله علیه السلام است و چون تو روضه حسین علیه السلام نخواندی، حق نداری از این در وارد شوی. خیلی ناراحت و مکدّر و دل شکسته شدم. همان جا نشستم و گفتم: خدایا چه باید بکنم؟ شخصی جلو آمد و پرسید: چرا ناراحتی؟ وقتی قضیه را برای او تعریف کردم، گفت: من همین جا می نشینم و تو یک روضه ای بخوان. هر چه فکر کردم که چه بخوانم، چیزی یادم نیامد. فقط گفتم: یا حسین مظلوم! بعد از این گفته، دیدم تمام محشر غوغا شد و از در و دیوار، صدای یا حسین بلند شد. این را گفتم و بعد رفتم.
شیخ هاشم قزوینی یک روز در برف سنگین و سرما و یخبندان شدید، برای دیدن میرزای اصفهانی به مشهد رفته بودند، آن هم در کوچه‌های تنگ آن موقع و آن سرماهای کشنده آن زمان. وقتی بیرون می‌آیند، چون با نعلین بودند و سوز عجیب و یخبندان بوده است، زمین یک حالت سُری بوده است. آیت الله میرزا هاشم قزوینی به آقای حکیمی بیان می‌کند که نعلین را دربیاوریم وگرنه سُر می‌خوریم. آقای حکیمی می‌گوید: دیدم آقا نعلین را درآورد و با پای برهنه، روی یخ راه رفت در حالی که وقتی کوچکترین چیز روی پا می‌خورد، سوز عجیبی بود و انسان اصلا دیگر نمی‌توانست حرکت کند. تعبیر ایشان این بود که پا به یخ می‌چسبید و دیگر بلند نمی‌شد.
اما دیدم ایشان آرام آرام، خیلی راحت پاها را برمی‌دارد و اصلا وضع ایشان تغییری نکرد. تعجب کردم. من اول پایم چسبید. ایشان به من فرمود: دستت را به من بده. وقتی دستم را گرفت، دیدم من هم دیگر راحت می‌توانم پاهایم را بگذارم. دیگر نه سوزی، نه سرمایی! وقتی در مدرسه رفتیم، گفتم: آقا! این چه وضعی بود؟ فرمودند: عزیز دلم! اگر انسان، انسان شد، به عالم مسلط است، این که یخ است، چیزی نیست.
آیت الله موسی زنجانی از آیت الله وحید خراسانی نقل می فرمودند: مرحوم آقای حاج شیخ هاشم قزوینی گفت: من به قبرستان پیامبریه قزوین که چند نفر از پيامبران در آنجا مدفون هستند، رفتم. دیدم سگی روی قبری نشسته و به من گفت: من آدم بودم و به این صورت درآمدم. به خاطر آنکه مادر خود را آزار می دادم و او از من راضی نیست.
هاشم قزوینی روزی از قبرستانی می گذشتند. کسی ایشان را صدا می زند و می گوید: شیخ هاشم! زنم از من ناراضی است برو و او را راضی کن. بنا بر روایت دیگر می گوید: چرا فرزندانم قرض مرا نمی پردازند؟ برو و به آنها بگو من در این دنیا (عالم برزخ) گرفتارم. قرض مرا بپردازند. آن مرده که در شهود روحی استاد قرار گرفته بود. آدرس منزلش را نیز به ایشان می‌دهد. استاد قزوینی پس از این جریان، راهی منزل آن مرده می شود و می نگرد که بحث بر سر این است که قرض های پدر را بدهیم یا نه؟ ایشان وارثان را نصیحت می کند و جریان مکاشفه خود را می‌گوید. سرانجام ورثه می پذیرند و دیون مرده را می پردازند و آن درگذشته نجات می یابد.
از سید جلیل القدر سید هاشم مهاجری نقل است که فرمودند: هنگامی که پدرم از دنیا رفت من سرپرست خانواده پدر نیز شدم و از نظر مالی با این تعداد عائله در فقر و تنگدستی بسیار به سر می بردم. یک روز یکی از مریدهای پدرم که از اهالی روستای طرزک بود. یک بار هیزم به من داده بود و من آن را به روستایمان قلعه هاشم خان آوردم. در میان راه دیدم سید بزرگواری به سوی من می‌آید. چون آن بزرگوار به من نزدیک شد. دیدم عمامه سیاه بر سر و شال سبزی در کمر دارد. وقتی به صورت مبارکش نگاه کردم نور جمالش در چشم من برق زد و من بی اختیار محو جمال آن آقا شدم.
پس از آن به من فرمودند: سید هاشم درس بخوان، برای سید خوب نیست بی سواد باشد. من گفتم: من پول ندارم که اجرت و مخارج مکتب را بدهم. آن آقا فرمودند: به ملا هاشم می گویم اجرت مکتب را عوض تو بدهد. به اهالی قلعه بگو چرا ملا هاشم را اذیت می کنند؟ در همین اثنا بود که یک مرتبه آقا از نظر غایب شد و این طور به ذهنم رسید که آن آقا امام زمان عجل الله فرجه بودند. پس از آن واقعه با چشم گریان به خانه آمدم و در خانه نشسته بودم و گریه می کردم و تأسف می خوردم که چرا آن آقا را نشناخته‌ام.
مادرم گفت: چرا گریه می‌کنی؟ من داستان آن ملاقات را برای مادرم می‌گفتم که زنی به نام سکینه خاتون، کلفت منزل آخوند ملا هاشم قزوینی وارد خانه شد و گفت: آقا شما را می‌خواهد. من به منزل آقا رفتم. آقا فرمودند: سید هاشم امروز چه خبر؟ چه کسی را در راه دیدی و او به تو چه گفت؟ من که از صحبت ملا هاشم تعجب کرده بودم حکایت دیدار آقا را بازگو کردم. ایشان فرمودند: آری آن آقا امام زمان عجل الله فرجه بود و به منزل ما آمد و بسیار سفارش شما را فرمود. ولی یادت باشد تا زمانی که زنده ام این مطلب را برای کسی بازگو نکنی.
عروج ملکوتی
سرانجام شیخ هاشم پس از ۶۹ سال عمر با برکت، در سال ۱۳۳۹ش دنیا را بدرود گفت و در جوار حضرت رضا (ع) به سرای باقی شتافت و در حرم امام رضا (ع) به خاک سپرده شد.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.